NIDZICA

"...Na terenie ziemi sasińskiej, na wysokim i rozległym wzgórzu otoczonym bagnami i rozlewiskami przepływającej u jego podnóża rzeki Nidy, Krzyżacy zbudowali drewniano-ziemną strażnicę, istniejącą w 2. połowie XIII wieku i w 1. połowie XIV wieku. Dostęp do niej był możliwy tylko od strony wschodniej. Urzędował w niej komornik podlegający komturowi w Dzierzgoniu, a po utworzeniu komturii w Ostródzie w 1341 roku — komturowi ostródzkiemu. Strażnica kontrolowała postępującą kolonizację tych terenów leśnych przygranicznych z Mazowszem. U stóp wzgórza od strony zachodniej rozwijała się osada..."

Fragment publikacji Janusz Bieszk "ZAMKI PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W POLSCE" s. 143

"...Zamek murowany na zachodnim cyplu wzgórza był budowany w 2. połowie XIV wieku. Pierwsza wzmianka o budowie pochodzi z 1359 roku, następna z 1376 roku. Główne prace wykonano w latach 1370-1400 i prawdopodobnie trwały jeszcze w 1407 roku. Od 1409 roku w zamku urzędował prokurator podległy komturowi w Ostródzie. Zamek był założeniem dwuczłonowym. Składał się z zamku wysokiego i przedzamcza. Zamek wysoki położony na stromym wzgórzu rzeczywiście górował nad miastem i okolicą. Został zbudowany z cegły na wysokich kamiennych fundamentach. Miał kształt prostokąta o wymiarach 61,5 x 43,3 m i posiadał cztery kilkukondygnacyjne skrzydła. Skrzydła były zróżnicowane. Od zachodu (od strony miasta) znajdował się największy, główny dom zakonny, czterokondygnacyjny i podpiwniczony, z dachem dwu-spadowym. Miał ozdobne szczyty i zwyczajowo na pierwszym piętrze mieścił pomieszczenia przewidziane regułą zakonną: kaplicę, refektarz, mieszkanie prokuratora i zapewne dormitorium oraz izbę gościnną. W ścianie południowej znajdował się wykusz kaplicy, a na ścianie północnej dansker wsparty na kroksztynach. Na parterze i w przyziemiu usytuowano: kuchnię, piekarnię, składy żywności, browar i zapewne zbrojownię. Na najwyższej kondygnacji zwyczajowo znajdowały się magazyny i spichrze zbożowe oraz ganki wartowniczo-obronne ze strzelnicami. Skrzydła boczne (północne i południowe) były niższe i miały po dwie kondygnacje, przykryte dachem pulpitowym. Pomieszczenia w nich były przeznaczone do celów gospodarczych. Także w szczycie murów od zewnątrz znajdowały się ganki wartowniczo-obronne ze strzelnicami. Ganki wszystkich skrzydeł były ze sobą skomunikowane. Od strony wschodniej dziedziniec zamkowy zamykało czterokondygnacyjne skrzydło z bramą wjazdową (z przedzamcza), wraz z dwoma przylegającymi po bokach potężnymi, kwadratowymi wieżami. Wieże (północna i południowa) były wysunięte poza lico murów zamku; miały pięć kondygnacji każda (23 m wysokości) i pełniły funkcje mieszkalne oraz obronne. Dookoła dziedzińca, wzdłuż skrzydeł zamku, biegł kryty dachem i wsparty na słupach piętrowy, drewniany ganek komunikacyjny. Na dziedzińcu stała ocembrowana studnia. Z drugiej strony skrzydła wschodniego dobudowano czworoboczną wieżę bramy wjazdowej, z opuszczaną broną, która flankowała most zwodzony nad suchą fosą oddzielającą zamek wysoki od przedzamcza. Zamek został obwiedziony murem obronnym wzdłuż fosy i dookoła skraju wzgórza..."

Fragment publikacji Janusz Bieszk "ZAMKI PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W POLSCE" s. 144-145

"...W północno-wschodnim narożu Nidzicy Krzyżacy w 2. połowie XIV wieku wybudowali obronny dwór miejski (zapewne wraz z murami miasta), nazywany potocznie „Zameczkiem". Został usytuowany w pobliżu północnej bramy miejskiej, noszącej nazwę Brama Niemiecka. Dwór od północy i wschodu otaczał i chronił podwójny system murów obronnych z basztami oraz rzeka Nida od północy i nawodniona fosa od wschodu. Od strony miasta (zachodniej i południowej) dwór oddzielony został murem z bramą oraz nawodnioną fosą z mostem. Nie jest znane rozplanowanie dworu. Prawdopodobnie na jego terenie znajdowała się wieża i kilka murowanych budynków wykorzystywanych zapewne przez Krzyżaków do celów administracyjnych, gospodarczych i militarnych. Wiadomo, iż dwór był siedzibą prokuratora w czasie jego wizyt w mieście i przypuszczalnie posiadał stałą załogę. Nie są znane jego dzieje, można przypuszczać, iż był zajmowany wraz z miastem w trakcie działań wojennych polsko-krzyżackich..."

W XVI wieku, po sekularyzacji zakonu, dwór był w posiadaniu kilku rodów rycerskich, jako rezydencja miejska. Później odkupiony i adaptowany na synagogę i łaźnię żydowską. Rozbierany od 2. połowy XVIII wieku, ostatecznie uległ likwidacji w 1807 roku. Obecnie po „Zameczku" w Nidzicy nie ma śladu.

Fragment publikacji Janusz Bieszk "ZAMKI PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W POLSCE" s. 147

"...Podczas wojny „głodowej" w 1414 roku wojska polsko-litewskie, bez problemu już pod koniec lipca, opanowały miasto. Zamek bronił się skutecznie, znosząc ostrzał artyleryjski do 6 sierpnia. W tym dniu załoga się poddała. Wojska także pustoszyły i niszczyły okolicę, zdobywając żywność. Prawdopodobnie brak dyscypliny załogi polskiej spowodował odbicie zamku z zaskoczenia w końcu września przez oddział krzyżacki pod wodzą komtura ostródzkiego Jana von Bichaua..."

Fragment publikacji Janusz Bieszk "ZAMKI PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W POLSCE" s. 145-146

"...Po wybuchu powstania antykrzyżackiego w 1454 roku siły Związku Pruskiego prawdopodobnie 19 lutego bez walki przejęły zamek. W lutym 1455 roku zamek obsadziła załoga zaciężnych czeskich z dowódcą Janem Koldy z Żampachu, który nie dopuścił do odbicia zamku przez zakon aż do końca wojny trzynastoletniej...."

Fragment publikacji Janusz Bieszk "ZAMKI PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W POLSCE" s. 146

"...W XVI wieku w narożach muru zachodniego (północnym i południowym) zamku wysokiego zbudowano owalne basteje, przystosowane do prowadzenia ostrzału artyleryjskiego. Przebudowano również przedzamcze. Powstało także drugie przedzamcze, zrujnowane pożarem pod koniec XVIII wieku...."

Fragment publikacji Janusz Bieszk "ZAMKI PAŃSTWA KRZYŻACKIEGO W POLSCE" s. 146