WOJNA LITWY Z MOSKWĄ
1492-1494

"...Na początku 1492 r. władca moskiewski zażądał od króla polskiego wydania Rohačzewa, Chłepania i „innych włości”. Konflikt zbrojny na większą skalę stawał się nieunikniony. W Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim rozpoczęto przygotowania wojenne..."

Fragment książki: Marek Plewczyński "Wojny Jagiellonów z wschodnimi i południowymi sąsiadami Królestwa Polskiego w XV wieku" Rozdział 9.1

"...Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka (7.VI.1492) Iwan III przystąpił do ofensywy. Skłonił go do tego upadek prestiżu i mocarstwowej pozycji Litwy, która nie potrafiła bronić nienaruszalności swych granic i nie powstrzymała pogranicznych kniaziów ruskich przed przechodzeniem na stronę Moskwy. Zmarnowała w ten sposób swą dziejową szansę. W grudniu 1492 r. niespodziewanie dwie armie moskiewskie przekroczyły granice litewskie. Działania prowadziły w bardzo szybkim tempie. Jedna pod dowództwem Fiodora Oboleńskiego ruszyła w górę Oki i spaliła Mceńsk i Lubuck. Miejscową ludność wraz z bojarami i namiestnikami wysiedlono w głąb Rosji. Druga armia moskiewska pod wodzą kniaziów Odojewskich pomaszerowała od strony Kozielska na północ zdobywając Mieszczowsk, Sierpejsk oraz Masalsk i docierając do rzeki Ugry. Wprawdzie wojewodzie smoleńskiemu Jerzemu Hlebowiczowi z kniaziem Możajskim udało się w 1493 r. odbić zamki, ale wkrótce musieli Litwini wycofać się przed przeważającymi liczebnie wojskami moskiewskimi dobrze wyposażonymi w ręczną broń palną i artylerię. W sierpniu t. r. Mieszczowsk i Sierpejsk ponownie skapitulowały przed kniaziami Worotyńskimi, a przeszło pół tysiąca mieszkańców tych terenów zostało przesiedlonych w głąb państwa moskiewskiego. Kniaziowie wierchowscy przeszli na stronę Iwana III wydając mu swe włości. Jednocześnie inna armia moskiewska dowodzona przez kniaziów Daniłę Szczenię i Bazylego Patrykiejewa zdobyła Wiaźmę między górnym Dnieprem a Ugrą i spustoszyła okolice Smoleńska. W ten sposób nieprzyjaciel wyszedł na historyczny szlak wojenny, który przez ważną strategicznie Bramę Smoleńską (Dorohobuż, Smoleńsk, Dubrowna, Orsza, Druck) wiódł do stolicy Litwy – Wilna. Zarówno w niszczycielskich walkach podjazdowych, jak w regularnych działaniach oblężniczych, strona moskiewska górowała pod względem taktycznym i operacyjnym nad litewską. Wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk nie czuł się na siłach odeprzeć najazdów i dn. 7 lutego 1494 r. zawarł pokój. Litwa traciła na rzecz Moskwy znaczną część swego terytorium i cofała się na linię Ugry. Poza Wiażmą przyznano Iwanowi III Aleksyn, Cieszyłów, Rosławl, Wieniów, Oboleńsk, Kozielsk, Sereńsk, Nowosil, Odojew, Woroteńsk, Peremyszl, Bielew i Meszczerę. Mceńsk i Brańsk pozostały przy Litwie. Zachodnie rubieże obecnej Rosji nad górną Oką i Ugrą, zostały tym samym dla państwa polsko-litewskiego bezpowrotnie stracone..."

Fragment książki: Marek Plewczyński "Wojny Jagiellonów z wschodnimi i południowymi sąsiadami Królestwa Polskiego w XV wieku" Rozdział 9.1

"...W tej pierwszej nowożytnej wojnie z Moskwą Korona nie brała jeszcze oficjalnie bezpośredniego udziału. Niemniej ochotnicze poczty polskie posiłkowały wówczas Litwinów. Konieczność obrony swego stanu posiadania na Wschodzie nasunęła dość szybko Aleksandrowi Jagiellończykowi myśl o bliższym związaniu się z Polakami i uzyskaniu od nich pomocy zbrojnej w postaci wojsk zaciężnych. Na mocy zawartego układu w Wilnie w 1499 r. oddziały koronne wzięły udział w następnej wojnie moskiewskiej (1500-1503)..."

Fragment książki: Marek Plewczyński "Wojny Jagiellonów z wschodnimi i południowymi sąsiadami Królestwa Polskiego w XV wieku" Rozdział 9.1