WOJNA POLSKO-KRZYŻACKA O POMORZE GDAŃSKIE I ZIEMIĘ CHEŁMIŃSKĄ
1327-1332

"...Aby zapewnić dogodne połączenia z Litwą oraz z ziemią dobrzyńską, która wciskając się klinem pomiędzy księstwo płockie a ziemię chełmińską stanowiła podstawę operacyjną dla sił polskich, chcących zaatakować terytorium Zakonu na prawym brzegu Wisły, Łokietek postanowił podporządkować sobie księstwa mazowieckie. Mazowszem władało wtedy trzech braci: Ziemowit rządził ziemiami rawską i sochaczewską, Trojden I posiadał ziemie czerską i wiską (wschodnie Mazowsze), a najmłodszy brat, Wacław, władał księstwem płockim (północno-zachodnie Mazowsze). Łokietek zdawał sobie sprawę, że panujący na Mazowszu książęta dobrowolnie nie zgodzą się na jego zwierzchnictwo. W związku z tym porozumiał się z królem Węgier, Karolem Robertem, aby zgodził się jeszcze przez pewien czas pozostawić w Małopolsce swe wojska, przysłane tam dla obrony przed Luksemburczykiem. Dzięki temu odejście Łokietka z rycerstwem małopolskim na Mazowsze nie groziło ponownym atakiem króla czeskiego. Równocześnie Giedymin zobowiązał się do wkroczenia w razie potrzeby od strony północno-wschodniej na Mazowsze w celu udzielenia pomocy Łokietkowi. Po tych przygotowaniach król na czele swych wojsk udał się na Kujawy i stąd wysłał do książąt mazowieckich wezwanie do złożenia hołdu. Gdy ci odmówili, skierował część oddziałów przeciwko najbliższemu księstwu płockiemu, sam zaś z resztą wojsk pozostał na Kujawach, zabezpieczając się przed atakiem sprzymierzonych z książętami mazowieckimi Krzyżaków...."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 33-34

"...Grupa uderzeniowa z początkiem lipca 1327 roku przekroczyła Wisłę w okolicach Dobrzynia, a następnie maszerując przez południowo-wschodni skrawek ziemi dobrzyńskiej należącej do bratanków Łokietka, Władysława i Bolesława, dotarła nad Skrwę, która stanowiła granicę między ziemią dobrzyńską a księstwem płockim. Po jej sforsowaniu oddziały małopolskie znalazły się pod Płockiem, który zdobyły i spaliły. Nie poszły jednak dalej w głąb ziemi księcia Wacława, lecz ponownie przekroczyły Wisłę i posuwając się przez terytoria ziemi sochaczewskiej, należącej do księcia Ziemowita, obiegły gród Gostynin..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 34

"...Nie docenił chyba król Władysław organizacji i siły nagłego uderzenia Krzyżaków. Zareagowali oni bowiem błyskawicznie na wezwanie pomocy od napadniętego księcia i już ok. 31 lipca przekroczyli Wisłę, aby w ten sposób przedostać się na Kujawy..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 61

"...Tymczasem Krzyżacy, zawiadomieni przez Wacława o ataku Łokietka na stolicę jego księstwa, szybko zebrali wojska z sąsiednich komturii i wysłali je na pomoc sprzymierzeńcom pod dowództwem komtura chełmińskiego Ottona von Luterberga i komtura toruńskiego Hugona von Almenhausena. Wojska krzyżackie wkroczyły od północy z ziemi chełmińskiej do księstwa płockiego, ominęły spalony Płock i wraz z oddziałami Wacława, przebywszy Wisłę, uderzyły na oddziały polskie oblegające Gostynin..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 34

"...Warto w tym miejscu zatrzymać się i zadać sobie pytanie: co w takim razie zdarzyło się pod Gostyninem?..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 62

"...Mamy więc do wyboru trzy warianty: 1) Siły polskie oblegające Gostynin nie były siłami głównymi, tylko wydzielonym z nich zgrupowaniem, nie dowodzonym osobiście przez króla, ten bowiem oczekiwał na wynik akcji tej grupy na Kujawach, 2) Krzyżacy wcale nie poszli pod Gostynin, ale połączywszy się w umówionym przez gońców miejscu (mogli to być ci sami posłańcy Wacława, którzy przybyli do Krzyżaków z prośbą o natychmiastową pomoc) ruszyli od razu na Kujawy, wiedząc dobrze, że ten manewr i tak odciągnie króla spod oblężonego miasta, 3) Polacy w ogóle Gostynina nie obiegli, a notatka w pamiętniku krzyżackim jest po prostu zmyśleniem lub przekręceniem faktów, co przecież często się zdarzało, nawet tak skrupulatnym kronikarzom..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 62

"...Oddziały polskie, nie mając odpowiednich sił do przeciwstawienia się Krzyżakom i oddziałom Wacława, wycofały się na Kujawy, ażeby połączyć się z głównymi siłami Łokietka, które znajdowały się w pobliżu Brześcia Kujawskiego. Idąc w ślad za nimi, Krzyżacy zdobyli gród Kowal, ale posuwając się w kierunku Brześcia natrafili na oczekujące ich wojska polskie..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 34

"...Zwinął oblężenie Gostynina (w tym sensie został spod niego odparty) i pośpiesznie ruszył na Kujawy. Kierunek jego marszu sugeruje, że pragnął przeciąć drogę powracającym wojskom krzyżacko-mazowieckim, co udało mu się na terenie Kujaw brzeskich, może gdzieś pomiędzy Kowalem a Brześciem. Wywiązała się bitwa, o której przebiegu, pomimo bardzo skąpych informacji, coś jednak wywnioskować możemy. Z do tej pory zacytowanych źródeł tylko Długosz jasno mówi o zwycięstwie Polaków. Ale znamy jeszcze jedną notatkę, cenną bo pochodzącą ze źródła krzyżackiego, a mianowicie kanonika sambijskiego, który informuje nas pod rokiem 1327, że: „Bracia mieli ciężkie wyprawy przeciwko Polakom i królowi Łokietkowi". Jeśli do tego dodamy informację z Kroniki oliwskiej o śmierci komtura toruńskiego, powtórzoną przez Długosza, przekonamy się, że starcie na Kujawach brzeskich mogło być pierwszym, przez historyków jednak z braku mocnych dowodów przemilczanym, zwycięstwem króla Władysława nad Zakonem..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 66

"...Łokietek zabiegł drogę powracającym wojskom krzyżacko-mazowieckim, gdzieś pomiędzy Brześciem a Kowalem. Wojska królewskie były liczniejsze od sił sprzymierzonych, więc król bez wahania przyjął bitwę. Starcie miało charakter bardzo zaciekły, prawdopodobnie przez dłuższy czas szala zwycięstwa nie mogła przechylić się na żadną ze stron. Pierwsi nie wytrzymali Mazowszanie Wacława i panika wkradła się w ich szeregi. Zaczęli pierzchać z pola bitwy, pozostawiając osamotnionych Krzyżaków, którzy bronili się twardo przed całkowitym pogromem. W tej fazie bitwy mogło paść wielu braci z jednym z dowódców ekspedycji, komturem Torunia Hugo von Almenhausenem, na czele. Trudne do uchwycenia są natomiast okoliczności przerwania walki. Krzyżacy chyba nie ponieśli całkowitej klęski. Ale nie jest to całkiem pewne, skoro sam wielki mistrz i jego dostojnicy będą musieli pofatygować się do Włocławka w celu podpisania rozejmu na przeciąg jednego roku..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 67

"...Doszło do bitwy, w której Krzyżacy ponieśli znaczne straty (zginął w niej komtur toruński Hugo von Almenhausen). Wówczas Krzyżacy i książę Wacław poprosili o rozejm, na co Łokietek się zgodził..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 34

"...Łokietek na zawarcie rozejmu się zgodził, bo chociaż posiadał liczniejsze niż Krzyżacy wojsko, ale walka z nimi przekonała go, że górują uzbrojeniem i wyćwiczeniem. Może w czasie tej wyprawy jakiś drobny oddział Krzyżaków wkroczył do Wielkopolski i zniszczył miasto Kłeck pod Gnieznem, jak to zeznawali 3 mieszczanie w procesie r. 1339, nie podając jednak dokładnej daty tego faktu..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 291

"...Widzimy więc, że pierwsze starcia krzyżacko-polskie trwały stosunkowo krótko, bo zaledwie miesiąc i nie przyniosły większych korzyści żadnej ze stron..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 67

"...Wyprawa Łokietka w lipcu 1327 roku nie dała pożądanego rezultatu; książęta mazowieccy nie uznali jego zwierzchnictwa, mając w Krzyżakach możnych protektorów. W tym czasie Łokietek przeprowadził ze swymi bratankami, władcami małych księstw na Kujawach, zamianę ziem, dzięki której mógł czuwać bezpośrednio nad bezpieczeństwem pogranicza. Władysław i Bolesław otrzymali we władanie ziemię łęczycką. Równocześnie podobną transakcję przeprowadził Łokietek z innym swoim bratankiem, Przemysławem. Król wziął w bezpośrednie władanie jego dziedziczne księstwo inowrocławskie, nadając mu w zamian księstwo sieradzkie. W ten sposób rozciągnął bezpośrednio swoją władzę nad Kujawami i ziemią dobrzyńską, wdzierającą się klinem pomiędzy ziemię chełmińską należącą do Krzyżaków a księstwo płockie..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 35

"...Rok 1328 upłynął spokojnie ze względu na rozejm zawarty we Włocławku. Obie strony jednak nie próżnowały, zbierały siły i opracowywały plany, nie zapominając o zabiegach dyplomatycznych. Przeciw Zakonowi wystąpił bowiem papież, specjalną bullą piętnując Krzyżaków za napad na dobra biskupa włocławskiego i wyznaczając swojego nuncjusza, Piotra z Alwernii, do przeprowadzenia śledztwa w tej sprawie..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 69

"...Wkrótce doszło do współdziałania dwóch wrogów Polski: Jana Luksemburczyka i Zakonu Krzyżackiego. Król czeski postanowił urządzić wyprawę krzyżową na Żmudź, popierając działania Krzyżaków i zyskując przychylność papieża. Po ogłoszeniu krucjaty zebrali się w Pradze liczni rycerze z Czech, Anglii, Niemiec, Francji i Moraw. Jan Luksemburski na początku grudnia 1328 roku udał się na ich czele do Wrocławia, gdzie dołączyli do niego książęta śląscy. Liczba krzyżowców wzrosła do 300 rycerzy, a każdy z nich prowadził często kilkunastoosobowy poczet. Wyprawa wyruszyła z Wrocławia do Torunia, wkraczając na obszar Polski bez zgody jego władcy. Łokietek oburzony samowolą krzyżowców wysłał posła do wielkiego mistrza z protestem i prawdopodobnie z ostrzeżeniem, że w razie zaatakowania Litwy, która jest jego sojusznikiem, zaatakuje terytorium Zakonu. Mimo to wyprawa ruszyła 20 stycznia 1329 roku z Królewca i przeszedłszy przez Zalew Kuroński, wtargnęła na Żmudź, pustosząc w imię wiary znaczne obszary. Łokietek odpowiedział atakiem swych wojsk (skoncentrowanych pod Łęczycą) na terytorium krzyżackie. Wtargnął do ziemi chełmińskiej, gdzie zdobył gród Papowo i w ciągu kilku dni spustoszył znaczne obszary, po czym wycofał się na Kujawy. Gdy wiadomość o tym dotarła do wielkiego mistrza, wojska krzyżowców zaprzestały działań przeciwko Litwie i powróciły do Królewca, skąd 21 lutego wyruszyły do Torunia. W ten sposób trwająca przez cały miesiąc akcja zbrojna na Żmudzi została przerwana dzięki działaniom wojsk polskich w ziemi chełmińskiej..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 36

"...Co więc skłoniło króla Władysława do takiego kroku? Oczywiście będzie to chęć wypełnienia sojuszu z Giedyminem. Liczył przy tym zapewne król polski, że ruch ten opłaci się w przyszłości i że podobną pomoc uzyska od Litwy w momencie spodziewanego kontrataku krzyżackiego. A co do tego, że takowy nastąpi, nie miał Łokietek złudzeń, o czym świadczą wykonane wcześniej działania organizacyjne. Niemniej cała impreza z punktu widzenia politycznego była bezsensem. Podobnego zdania są współcześni historycy, na przykład K. Górski stwierdzi, że był to „szaleńczy krok", który skompromitował polskiego króla w opinii świata chrześcijańskiego. Pomijając wspomniany wcześniej rozejm, warto w tym miejscu dorzucić, że przedsięwzięcie czesko-krzyżackie miało charakter wyprawy krzyżowej i już z tej choćby racji przysługiwały mu pewne prawa, z których fundamentalnym była opieka Kościoła nad ziemiami przebywających na krucjacie rycerzy i władców. [...] Nie trzeba wiele wyobraźni, żeby zrozumieć, jak wspaniały pretekst dał Łokietek królowi Janowi do dochodzenia swoich pretensji względem korony polskiej. Zakon zaś zyskiwał możliwość zbrojnej rewindykacji postanowień procesu inowrocławskiego i formalnego już teraz rozszerzenia terytorium swojego państwa..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 76-78

".... Reakcja króla Jana i władz zakonnych była szybka. 12 marca 1329 r. w Toruniu władca czeski i wielki mistrz Werner von Orseln zawarli akt przymierza skierowanego przeciw Polsce. Znalazła się więc ona wobec połączonych sił koalicji czesko-krzyżackiej. Poważne skutki tego sojuszu miały się szybko ujawnić..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 28

"...Po zawarciu wspomnianych układów połączone siły czesko-krzyżackie uderzyły na państwo Łokietka. Na pierwszy ogień poszła Ziemia Dobrzyńska. Była ona dobrze przygotowana do obrony, co potwierdza wysnutą wcześniej tezę, że nie miał król Władysław złudzeń, co do poczynań swoich wrogów. Wzmocniony został gród Rypin, pierwszy ważny punkt oporu od strony komturii brodnickiej. Mianował też Łokietek osobnego starostę dla zagrożonej dzielnicy, którym został Paweł zwany Ogon, kasztelan łęczycki..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 78

"...Następnie wojska czesko-krzyżackie zwróciły się przeciwko księciu płockiemu Wacławowi, który formalnie zawarł wcześniej sojusz obronny z Zakonem przeciw Łokietkowi..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 36

"...Rezultatem tych działań była przede wszystkim utrata przez Polskę ziemi dobrzyńskiej - bramy wypadowej dla Zakonu na Kujawy i Mazowsze, jak również dogodnej podstawy operacyjnej dla sił polskich chcących uderzyć na ziemię chełmińską..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 36

"...Jan Luksemburski - 3 kwietnia 1329 r. w Toruniu - nadał ją w połowie Zakonowi (w następnym roku sprzedał mu drugą połowę). W ten sposób stała się ona przedmiotem dłuższej okupacji przez Krzyżaków, którzy zamierzali ją na trwale wcielić do swego państwa w Prusach..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 28

"...Pozornie dziwić może fakt tak szybkiego zrezygnowania sprzymierzonych z możliwości walnej rozprawy z Łokietkiem. Dysponowali oni przecież niebagatelnymi siłami i mogli pokusić się na decydujące starcie. Widocznie jednak musiało to wiązać się z dużym ryzykiem, co wynikać mogło jedynie ze znakomitego przygotowania się polskiego króla. Musiał Łokietek dysponować wielką armią, mogącą w tym momencie z powodzeniem zetrzeć się z siłami wroga. Ponadto nie wiadomo było, jak zareagują Litwini. Gdyby natomiast armia czesko-zakonna posunęła się dalej w głąb Mazowsza, ku ziemiom Trojdena i Siemowita, mogła spodziewać się energiczniejszej akcji Polaków wyczekujących na lewym brzegu Wisły. W tym miejscu można wysnuć pewną hipotezę, bazując na wiedzy o wspomnianej wcześniej organizacji sił zakonnych. Mianowicie: wielce prawdopodobnym wydaje się, że Krzyżacy celowo wycofali się na własne pogranicze, pozostawiając, niczym wysunięty barbakan, część swojej armii w zdobytym Dobrzyniu. Wyjazd króla Jana miał uśpić czujność Łokietka, co udało się w pełni, gdyż wiemy, że już 25 kwietnia król polski był w Poznaniu. Znając też realia organizacyjne typowo feudalnej armii Łokietka, można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że część rycerstwa została zwolniona niemal natychmiast po wyjeździe czeskiego króla, a więc w chwili, kiedy wydawało się, że niebezpieczeństwo, przynajmniej na kilka miesięcy, zostało odsunięte od granic kraju. Krótko mówiąc, dał się król Władysław oszukać i popełnił błąd, nie próbując zablokować przebywającego w Dobrzyniu zgrupowania krzyżackiego..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 80

"...Tymczasem Krzyżacy wykorzystali moment odejścia większości oddziałów polskich do Wielkopolski. Gdy król Łokietek znajdował się w Poznaniu, urządzili dwa wypady w głąb ziem polskich. Przekroczywszy Wisłę pod Dobrzyniem jedna grupa wojsk zakonnych szybkim marszem wzdłuż lewego brzegu rzeki dotarła 23 kwietnia 1329 roku do Włocławka, siedziby biskupa kujawskiego..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 37

"...Kalendarz włocławski informuje, że Krzyżacy „ręką zbrojną wyszli z Dobrzynia nacierając i niszcząc ziemię Kujawską ". Długosz zaś buduje szerszą opowieść, dodając do informacji datę dzienną i kierunek ataku: „Dwudziestego trzeciego kwietnia Krzyżak, brat Kerstan, który trzymał zamek dobrzyński, wpadłszy niespodziewanie z mnóstwem wojska z tego zamku do miasta Włocławka grabił katedrę, miasto Włocławek i wszystkie domy kanoników... ". Dalej dowiadujemy się od Długosza, że rycerze-mnisi zagarnęli relikwie świętych. Nie jest to informacja bez znaczenia, gdyż podobne spotkamy już wkrótce przy omawianiu kolejnych wypraw krzyżackich. Dają nam one kolejny obraz religijności tych surowych i twardych wojowników średniowiecza, dla których relikwie stanowiły niejednokrotnie rzeczy bardziej pożądane aniżeli klejnoty i złoto. Tym bardziej że stoi to w jakiejś etycznej sprzeczności z kolejną informacją przekazywaną przez Długosza w tym samym długim zdaniu, a mówiącą o mordowaniu przez Krzyżaków ludzi, nawet na terenie cmentarza katedry włocławskiej. Napadu na Włocławek dokonali Krzyżacy w Wielką Niedzielę, która w 1329 r. wypadała 23 kwietnia. Brat Kerstan (zapewne Kersten), o którym informuje nas Długosz, jest bliżej nieznany..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 81

"...Agresja ta ponownie skierowana była przeciwko biskupowi włocławskiemu Maciejowi z Gołańczy. Oddziały brata Kerstana posunęły się bowiem ku północy i zdobyły zamek biskupi w Raciążku, a po dokonaniu grabieży i spustoszeniu okolicy prawdopodobnie powróciły do Torunia, nie podejmując dalszej akcji..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 81

"...Równocześnie druga grupa wojsk krzyżackich, dowodzona przez komtura chełmińskiego Ottona von Luterberga, skierowała się z rejonu Dobrzynia, na południowy zachód, dążąc do ziemi łęczyckiej. Obiegła gród Przedecz..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 37

"...Działania wojenne zostały przerwane na rok wskutek wyczerpania obu stron. Niekorzystne wyniki dotychczasowej kampanii Łokietek starał się naprawić, mobilizując poważniejsze siły zbrojne..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 29

"...W roku 1329 Polska była w stanie wojny z trzema sąsiadami: Zakonem Krzyżackim, z którym toczyła spór o Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską, Czechami, których król rościł sobie pretensje do korony polskiej, i Brandenburgią. Zdając sobie sprawę, że nie jest w stanie prowadzić wojny z trzema sąsiadami, Łokietek postanowił zawrzeć pokój z Brandenburgią..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 37

"...Rezultatem pertraktacji było zawarcie w październiku 1329 roku trzyletniego rozejmu polsko-brandenburskiego. Gwarantem układu rozejmowego był Wincenty z Szamotuł, który w osobnym dokumencie, wystawionym jeszcze przed zawarciem układu, w sierpniu 1329 roku, zobowiązał się nie dopuścić do złamania rozejmu przez króla polskiego, tj. nie przepuścić jego wojsk przez Noteć w obrębie swych grodów, Wielenia i Czarnkowa, oraz stawiać im opór w razie przekroczenia granicy w innym miejscu. Gdyby takie postępowanie naraziło Wincentego na represje ze strony Łokietka, margrabia miał go wziąć pod swoją opiekę..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 38

"...Przygotowania do walki z Krzyżakami rozpoczął Łokietek od akcji mającej zapewnić pomoc zbrojną obu jego sprzymierzeńców. Na Węgry do Karola Roberta wysłał w tej misji syna swego Kazimierza, liczącego wówczas 20 lat życia..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 320

"...Równocześnie prowadził Łokietek układy z Giedyminem, który był mu zobowiązany za pomoc udzieloną w roku ubiegłym, gdy szła „krucjata" na Żmudź, tym bardziej że Łokietek w następstwie wmieszania się do tej wojny stracił ziemię dobrzyńską. Dokładnie ułożono plan wspólnej wyprawy celem odzyskania jej i może także zdobycia ziemi chełmińskiej..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 320

"...Obok starań u swych sprzymierzeńców o pomoc czynił Łokietek zaciągi najemnych żołnierzy, złożone z Niemców, może pod dowództwem owego Henryka Kittelitz, którego źródła krzyżackie wymieniają jako towarzysza Łokietka w wyprawie na Krzyżaków..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 320

"...W następnym roku 1330 pierwsi działania zbrojne podjęli Krzyżacy. Najpierw uderzyli na leżący u ujścia Brdy Wyszogród Kujawski. Jego załoga broniła się twardo, co doprowadziło do takiej wściekłości Krzyżaków, że zdobywszy gród 12 maja 1330 roku wymordowali dwustu pozostałych jeszcze przy życiu obrońców..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 38

"...Atak akurat na ten gród nie był przypadkowy, gdyż jak z kolei informuje nas Dusburg, załoga Wyszogrodu gnębiła w piracki sposób płynących Wisłą podróżnych, napadając ich, łupiąc i zabijając. Przedstawia więc zakonny kronikarz ekspedycję braci jako słuszne oczyszczenie fragmentu Wisły z bandytyzmu. Ale zestawiając jego słowa z relacją Rocznika Traski już na pierwszy rzut oka możemy domyślać się, że zakonny kronikarz celowo przekręca fakty. Być może rzeczywiście załoga rycerzy polskich w związku z trwającą wojną zatrzymywała transporty idące do państwa krzyżackiego, gdyż takie właśnie otrzymała rozkazy od króla, Krzyżacy zaś musieli dotkliwie to odczuwać. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że Wyszogród, leżący u ujścia Brdy do Wisły, miał z pewnością kluczowe znaczenie dla żeglugi towarowej w tym rejonie. Załoga grodu musiała być liczna i dobrze przygotowana do obrony, skoro twardo stawiła opór najeźdźcom..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 86-87

"...W półtora miesiąca później Łokietek nadal był nie przygotowany do odparcia kolejnego ataku. Tymczasem nowa rejza krzyżacka ruszyła z Torunia i wpadła na Kujawy w kierunku południowo-wschodnim. Długosz podaje, że na jej czele stał osobiście wielki mistrz Werner von Orseln. Ponadto z tego samego fragmentu dowiadujemy się, że wspierali Krzyżaków w tej ekspedycji najemnicy z Niemiec i Czech..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 87

"...Po zdobyciu Raciążka zagony krzyżackie ruszyły w stronę Brześcia. Jednak na razie Krzyżacy tej dobrze obwarowanej stolicy Kujaw nie próbowali zdobywać. Spustoszyli tylko całą okolicę i skierowali się na zachód w stronę Radziejowa. Na temat tego, co wydarzyło się w Radziejowie, spotykamy ciekawą informację w roczniku Traski. Czytamy tam, że: ze strachu miasto Radziejów przez naszych spalone zostało. Wygląda na to, że załoga nie wierząc w skuteczność obrony, postanowiła sama spalić gród, aby ewentualnie nie stał się on miejscem ulokowania i umocnienia się wroga. Wyprawa więc zawraca, ale bynajmniej nie wycofuje się z terenów polskich..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 88

"...Powracając z tej wyprawy wojska krzyżackie zdobyły gród Bydgoszcz nad Brdą..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 39

"...Przeprowadzając w lipcu 1330 roku wypady na tereny Kujaw i Wielkopolski, Krzyżacy osiągnęli kilka korzyści. Zdobywając i niszcząc Wyszogród, Nakło i Bydgoszcz pozbawiali naturalnych podstaw operacyjnych wojska polskie, które chciałyby uderzyć na Pomorze Gdańskie. Drugi cel, jaki im przyświecał - to zmuszenie biskupa kujawskiego Macieja z Gołańczy do ugody w sprawie dziesięcin z Pomorza Gdańskiego (biskup chciał otrzymywać ją w naturze; Krzyżacy zgadzali się regulować ją gotówką). Biskup Maciej, sądząc, że w ten sposób uniknie dalszego niszczenia dóbr biskupstwa, zdecydował się na zawarcie z nimi ugody w Toruniu (24 sierpnia 1330 r.). Przewidywała ona, że biskup będzie otrzymywał dziesięciny z Pomorza w gotówce, natomiast Krzyżacy zwrócą mu zagarnięte dobra..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 39

"...Stworzył sobie więc Zakon znakomitą sytuację przed spodziewanym przecież przybyciem armii króla Władysława. Nie zapominajmy wszak o agentach, wciąż działających w otoczeniu polskiego monarchy. Być może i tym razem załogi krzyżackie ulokowane w Bydgoszczy i Włocławku miały spełniać rolę wysuniętych barbakanów, z których w dogodnej chwili miały wyjść i zaatakować zmierzające ku ziemiom zakonnym rycerstwo. Świadczy to, że Krzyżacy docenili siłę uderzenia ogromnej armii, którą wreszcie udało się zebrać Łokietkowi i która w drugiej połowie sierpnia wolno zaczęła posuwać się ku ziemi chełmińskiej..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 89

"...W tym czasie Łokietek przygotowywał odwetową wyprawę na terytorium Zakonu. Nie mając odpowiednich sił, zwrócił się o pomoc do swojego zięcia, króla Węgier Karola Roberta, wysyłając w tym celu do Wyszehradu swego syna Kazimierza. Karol Robert przysłał posiłki dowodzone przez żupana Spiszu Wilhelma Drugeta. Wraz z nim przybyli ze swymi pocztami trzej przedstawiciele węgierskiego rodu Aba, który już w 1304 roku wspomagał Łokietka w walce z królem czeskim Wacławem II...."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 39

"...Inne poselstwo polskie prowadziło równocześnie pertraktacje z Giedyminem, który był zobowiązany zrewanżować się za pomoc sprzed roku; oprócz tego obowiązywało nadal przymierze zawarte w 1325 roku i wzmocnione małżeństwem Kazimierza z Aldoną, córką Giedymina...."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 40

"...wyprawa Łokietka, w której wzięli udział Węgrzy i Litwini, rozpoczęła się dość późno, bo dopiero w sierpniu 1330 z powodu trudności porozumienia się między sprzymierzeńcami, wynikających ze znacznych na owe czasy odległości. Łokietek zgromadził na tę wyprawę znaczne siły własnego rycerstwa, które stawiło się na skutek uchwały wiecu chęcińskiego. Rocznik małopolski określa pomoc węgierską cyfrą 10 000 ludzi, Dusburg, źródło krzyżackie, cyfrą 8000 ludzi. Zwyczajem kronikarzy średniowiecznych i w tym wypadku podana ilość wojsk jest przesadnie wielka. Posiłkami węgierskimi dowodził Wilhelm Druget, żupan Spiszą i Ujwaru (Ungwar, Użhorod), a towarzyszyli mu Tomasz, Mikołaj i Jan Csirke z możnego rodu Aba..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 324

"...W wyprawie na ziemie Zakonu wzięły udział prawdopodobnie także chorągwie halicko-włodzimierskie Jerzego Trojdenowicza, osadzonego na tamtejszym tronie przez Łokietka...."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 40

"...wyprawa podjęta przez Łokietka przy pomocy znacznych sił polskich i posiłków węgierskich i z Rusi Czerwonej miała na celu odzyskanie ziemi dobrzyńskiej, a następnie po spotkaniu z wojskami litewskimi pod Brodnicą - niewątpliwie atak na ziemię chełmińską..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 30

"...Wojska polskie oraz posiłki węgierskie i ruskie zebrały się w sierpniu 1330 roku. Ich liczbę kroniki szacują na 50 tys. ludzi, co raczej należy zredukować do 10-15 tys. W pierwszych dniach września Łokietek na czele swych wojsk wkroczył do ziemi dobrzyńskiej obsadzonej przez załogi krzyżackie..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 40

"...W tym samym czasie od wschodu wkroczył na teren państwa krzyżackiego Giedymin na czele wojsk litewskich. Jego szybki przemarsz przez lesistą, słabiej zaludnioną część państwa krzyżackiego zaskoczył władze Zakonu. Litwini zostali wykryci, gdy już zaczęli pustoszyć rejon Bartoszyc nad rzeką Łyną. Giedymin skierował swoje siły na zachód, docierając pod Lubawę, którą zaczął oblegać..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 90

"...Giedymin miał zaatakować państwo zakonne od wschodu, a następnie oba wojska miały połączyć się pod Brodnicą i wspólnie przeprowadzić dalsze działania. Umówionym terminem spotkania - bądź ataku - był 8 września..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 90

"...U Wiganda czytamy bowiem: „Pogłoska się rozeszła, że Litwini chcieli zdobyć zamek Bartenstein. W święto więc podwyższenia Krzyża Św. zebrała się kapituła w Malburgu i dygnitarze rozjątrzeni z przybycia pogan podali myśl, aby wyjść naprzeciwko nich, ale zmienili zdanie dla tego, że król Lokut [wraz z innymi - przyp. P. L.] przyszli do ziemi chełmińskiej za rzeką Ossę "Z relacji Wiganda wydaje się jakby Krzyżacy, zebrawszy znaczne siły, czekali na Łokietka, zaś atak Giedymina pomieszał im szyki. Siły litewskie chyba nie były zbyt duże, co Wigand podkreśla w dalszej części swojej relacji: „król Giedymin, ze słabym wojskiem wchodzi do ziemi ostródzkiej". Niemniej Krzyżacy nie spodziewali się ataku z tamtej strony, o czym świadczy dość łatwy pochód Giedymina pod Bartoszczyce, a następnie miasto Lubawę, które wziął w oblężenie. Dopiero pod Lubawą został on zaatakowany przez Jana, wójta biskupa chełmińskiego, wraz z 40 ludźmi. Mniemając, że nadchodzą większe siły krzyżackie, Giedymin zwinął oblężenie i pociągnął ku południowi w nadziei na spotkanie ze spodziewanym z tamtej strony Łokietkiem. W niszczącym pochodzie przeszedł okolice Kurzętnika i wpadł do ziemi michałowskiej, ale tutaj znalazł się w prawdziwych opałach. Okazało się bowiem, że wielki mistrz Werner von Orseln na wieść o dwóch wrogich armiach, chcących się połączyć, ze znacznymi siłami ruszył do Brodnicy, ażeby przeciąć drogę Giedyminowi i nie dopuścić do jego spotkania z Łokietkiem..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 90-91

"...Na wieść o zbliżaniu się odsieczy, Giedymin przerwał oblężenie Lubawy i ruszył na południe; minął Kurzętnik i dotarł w pobliże Brodnicy, gdzie zamiast wojsk Łokietka, jak to zostało wcześniej ustalone, zastał główne siły wielkiego mistrza. Na szczęście ubezpieczył swój marsz wysyłając podjazdy, które w porę ostrzegły go o niebezpieczeństwie. Mimo że Krzyżacy dążyli do stoczenia bitwy, zdołał się wycofać bez większych strat i szybkim marszem podążył pod Dobrzyń..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 40-41

"...Łokietek przerwał oblężenie Dobrzynia i wyruszył wzdłuż Wisły na północny zachód, ażeby wkroczyć do ziemi chełmińskiej. Stanął nad graniczną rzeką Drwęcą pod Lubiczem, gdzie miał zamiar przeprawić się przez bród..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 41

"...Werner von Orseln miał jednak sporo czasu, aby przygotować skuteczną obronę. Jego plan zasadzał się na silnym obsadzeniu wojskiem wszystkich brodów na Drwęcy i nie dopuszczenia polskiego króla do przekroczenia rzeki..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 92

"...Łokietek, chcąc wykorzystać oddalenie się głównych sił krzyżackich, zwinął oblężenie Dobrzynia i ruszył w kierunku Drwęcy, by wkroczyć do ziemi chełmińskiej. Przejścia przez rzekę były przez Krzyżaków obsadzone, a nawet w brodach rzeki powbijano koły, kosy i sierpy, by utrudnić przejście. Łokietek próbował przeprawić się przez Drwęcę pod Lubiczem, lecz bród ten był broniony przez trzech braci zakonnych z podległymi im oddziałami, a wkrótce zjawiły się tam także główne siły krzyżackie. Krzyżacy już przez 10 dni skutecznie odpierali ataki, kiedy Łokietek chwycił się podstępu..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 325

"...Obydwa brzegi Drwęcy na przestrzeni kilku mil zabezpieczyli [Krzyżacy - przyp. P. L.] ostrymi palami, ostrokątnymi kłodami, patykami i wiązkami drzewa - informuje nas Długosz - a umieściwszy swoje wojsko na drugiej stronie rzeki Drwęcy, gdzie przebywał osobiście zarówno mistrz pruski Werner von Orseln, jak i mistrz Inflant, oczekiwali na przybycie króla. Pewni sił swoich wojsk spodziewali się przeszkodzić mu w przeprawie przez Drwęcę zarówno ostrzeliwaniem z bombard, jak walką w otwartym polu oraz umiejętnie zbudowanymi zaporami, które urządzili na rzece. A król Władysław po przybyciu nad rzekę Drwęcę został zmuszony do zatrzymania się tam przez wiele dni. Dokądkolwiek bowiem ruszał z wojskiem, tam zjawiały się od swojej strony wojska krzyżackie i z największą natarczywością godziły w niego pociskami z bombard szczególnie w miejscu, gdzie woda płynęła spokojniej. Król zaś dowiedziawszy się od jednego wieśniaka, gdzie jest bród rzeki, odsunąwszy obóz od rzeki Drwęcy, by odciągnąć wrogów od obrony brzegu, cofa się w tył udając, że pomaszeruje w kierunku Brodnicy. W lasach zaś i kryjówkach umieszcza kilka tysięcy swoich znakomitych wojsk i poleca im, żeby po oddaleniu się wrogów od brzegu, możliwie najszybciej przeprawiły się przez rzekę i dały znak dymem. Gdy się to wszystko udało zgodnie z poleceniem króla, a całe wojsko krzyżackie ruszyło pod Brodnicę w przekonaniu, że król tam przybędzie, żołnierze królewscy wypadłszy z miejsca postoju, bez żadnej przeszkody i oporu przeprawiają się przez rzekę Drwęcę i zgodnie z poleceniem dymem dają znać królowi, który odszedł około trzech mil w kierunku Brodnicy. Król, dostrzegłszy to, zawraca szybkim marszem do swego wczorajszego miejsca postoju nad rzekę Drwęcę i przeprawia się łatwo przez nią w okolicy młyna Lubicz. Zdobywa i pali młyn, wymordowawszy tych, którzy stanowili jego załogę, a niektórych wziąwszy do niewoli..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 93

"...W ten sposób wojska polskie i posiłki węgierskie znalazły się w październiku 1330 roku na ziemi chełmińskiej, mając dużą swobodę działania, ponieważ główne siły krzyżackie obserwowały marsz armii Giedymina, posuwając się za nią. Dla Łokietka było sprawą oczywistą, że opanowanie danego terytorium wiązało się z opanowaniem jego punktów oporu. Ziemia chełmińska była silnie ufortyfikowana; liczne zamki i opasane murami miasta pozwalały nawet niewielkim siłom stawiać skuteczny opór napastnikowi..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 41

"...Nie mogąc stoczyć walnej bitwy z wrogiem, wojska polskie rozlały się po całej okolicy, siejąc mord i zniszczenie. „Pustosząc pola, paląc wsie, burząc doszczętnie miasta spustoszył [Łokietek — przyp. P. L.] pożarami i grabieżami wiele pól wroga i jak burza wiele zrównał z ziemią ". Tę wersję potwierdzają inne źródła. W Kronice oliwskiej czytamy, że zniszczenia w ziemi chełmińskiej były tak straszne, że jeszcze długo po najeździe nie mogła ona podnieść się z ruin..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 94

"...Źródła współczesne krzyżackie i polskie różnią się przy podawaniu terminu wkroczenia Łokietka do ziemi chełmińskiej; wynika z nich, że odbyło się ono między 29 IX a 10 X. Wojska Łokietka nie znajdując oporu rozlały się wówczas po całej tej ziemi, a jakiś oddział dotarł aż poza północną jej granicę, rzekę Ossę, w okolicę miejscowości Gordyń (Gardzień), leżącej na północ od Iławy. Główne siły Łokietka posunęły się pod zamek Kowalewo..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 326

"...Wielki mistrz, który wrócił z głównymi siłami z obserwacji armii litewskiej do Grudziądza, nie mając dostatecznych sił do zniszczenia armii Łokietka, wysłał komtura Grudziądza z propozycją układów. Gdy Łokietek pod naciskiem swego otoczenia zgodził się na pertraktacje, Krzyżacy wydelegowali obu wspomnianych komturów, chełmińskiego i grudziądzkiego. Po ustaleniu warunków rozejmu do obozu Łokietka przybył osobiście wielki mistrz Werner von Orseln i 18 października 1330 roku podpisał akt rozejmowy o przerwaniu walk do 26 maja 1331 roku i oddaniu spraw spornych arbitrom w osobach Jana Luksemburskiego króla Czech i Karola Roberta króla Węgier. Równocześnie ustalono, że Łokietek wycofa swe wojska z ziemi chełmińskiej, a Krzyżacy zwrócą mu Bydgoszcz i Nakło..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 42

"...Rozejm, jaki zawarto, nie był korzystny dla Polski, jednak wobec niepowodzeń przy obleganiu zamków krzyżackich należy wątpić, czy w tych warunkach można było wytargować więcej. Cały system fortyfikacyjny, który Krzyżacy wznieśli w ziemi chełmińskiej, okazał się bardzo skuteczny. Pozostawienie na swoich tyłach załóg krzyżackich w Dobrzyniu i innych zamkach ziemi dobrzyńskiej mogło uniemożliwić aprowizację tak dużej armii, co i tak zmusiłoby Łokietka do wycofania się z terytorium Zakonu..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 42

"...Miesiąc po zawarciu rozejmu Werner von Orseln zostaje zamordowany przez jednego z braci zakonnych, Jana Ensdorpha, rzekomo chorego umysłowo. Dopiero trzy miesiące po zamordowaniu Wernera von Orselna Krzyżacy wybrali nowego wielkiego mistrza. Został nim komtur Dzieżgonia, książę brunszwicki Luter. Nowy wielki mistrz od razu rozpoczął przygotowania do wojny z Polską, sprowadzając w tym celu z Niemiec oddziały najemne. Łokietek zatem również musiał zacząć przygotowania do wojny..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 42-43

"...Wynik tej z dużymi zachodami ze strony Łokietka przygotowanej wyprawy był niewielki. Odzyskano tylko utracone z początkiem 1330 r. grody, ale nie zdołano opanować ani ziemi dobrzyńskiej, a tym mniej chełmińskiej, zgodzono się zaś na arbitraż, którego wynik dla Polski był niepewny. Niewątpliwie przyczyną tej ustępliwości ze strony Łokietka było niedostateczne przygotowanie techniczne wyprawy. Krzyżacy, czując przewagę wojsk Łokietka w otwartej walce, schronili się do zamku i zdecydowali się na defensywę i walkę oblężniczą. Wyprawa Łokietka na ziemię chełmińską przyniosła wielkie łupy wojenne jego żołnierzom i spustoszyła bardzo tę krainę. Krzyżacy zaś zawarli rozejm w tym celu, by zyskać czas na lepsze przygotowanie się do odwetowej wyprawy na Polskę w roku następnym..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 327

"...Luter (Luder), książę brunszwicki, dotychczasowy komtur christburski, jako wielki mistrz (17 II 1331-18 IV 1335) odznaczał się wojowniczym usposobieniem. Od chwili objęcia władzy naczelnej w Zakonie rozpoczął przygotowania do wyprawy odwetowej na Polskę. Na wyrok sądu rozjemczego nie można było liczyć, bo Jan Luksemburczyk jeszcze przed zawarciem owego rozejmu, wyruszywszy we wrześniu 1330 do Tyrolu, w chwili wyboru nowego wielkiego mistrza znajdował się na wyprawie we Włoszech, a rozejm upłynął 26 V 1331 r. Sprawą owego sądu zajmowano się wówczas w Polsce bardzo żywo. Rocznik małopolski przypisuje winę Krzyżakom, że nie tylko nie przywiedli Jana Luksemburczyka, ale nawet sami nie stawili się w oznaczonym terminie. Natomiast Luter ściągnął do Prus przyrzeczeniem wysokiego żołdu znaczną ilość zaciężnych żołnierzy z Niemiec..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 334

"...Rozejm polsko-krzyżacki, który upływał 26 V 1331, prawdopodobnie został przedłużony o jeden miesiąc do 24 VI. Zachowało się zeznanie Mikołaja, mieszczanina krakowskiego, złożone w procesie 1339 r., iż przed 8 laty został on wysłany wraz z rycerzem Tomaszem Święcą do wielkiego mistrza Lutra w sprawie rozejmu (pro treugis faciendis). W rozmowie z posłami wielki mistrz miał się wówczas wyrazić, że wprawdzie Pomorze należało do króla i królestwa polskiego, lecz Krzyżacy nie zwrócą tej ziemi..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 336-337

"...Zakon Krzyżacki kierowany od początków 1331 r. przez nowego wielkiego mistrza Luthera, księcia brunszwickiego, zdołał poprawić swoje położenie międzynarodowe przez uzyskanie poparcia kurii papieskiej (w Awinionie), której zapewnił pobór świętopietrza z ziemi chełmińskiej, za cenę niepodkreślania jej podległości Królestwu Polskiemu. Kuria traciła zatem zainteresowanie dla sprawy Pomorza..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 31

"...Wielki mistrz przygotowywał się więc do ponownego uderzenia na Polskę po upłynięciu rozejmu, podejmując zbrojenia w Prusach i ściągając zaciężnych z terenu Rzeszy, nie zamierzał przy tym uczestniczyć w ewentualnych rokowaniach pokojowych. Zyskał przy tym znowu sprzymierzeńca w Janie Luksemburskim, który chcąc storpedować ewentualne zbliżenie Polski do projektowanej przez Wittelsbachów ligi antyczeskiej, ponownie zbliżył się do Zakonu. W początkach lipca 1331 r. porozumiał się z wielkim mistrzem co do bezzwłocznego najazdu jego wojsk na Polskę. Uzgodniono także plan wspólnego uderzenia na Wielkopolskę w drugiej połowie września 1331 r., przy czym wojska Zakonu miały zaatakować od strony północnej, tj. Kujaw, a siły luksemburskie od południa. Spotkanie obu armii miało nastąpić około 21 września pod Kaliszem. Rezultatem tej akcji mogła być utrata nie tylko Kujaw, lecz nawet Wielkopolski (do której pretensje rościł Jan Luksemburski jako królewski rywal Łokietka)..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 31

"...Przed podjęciem tej wspólnej wyprawy na Polskę napadli Krzyżacy sami niespodziewanie na Kujawy i Wielkopolskę. Wyprawa ta, rozpoczęta już 22 lipca, miała prawdopodobnie na celu pochwycenie królewicza, który wówczas przebywał w Pyzdrach w Wielkopolsce..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 337

"...dowódcami wojsk Zakonu byli landkomtur chełmiński Otto von Luterberg oraz wielki marszałek Dietrich von Altenburg. Ponadto z dostojników krzyżackich widzimy: Konrada von Kesselhuta, Markwarda von Sparrenberga, wówczas wielkiego skarbnika, ponadto komturów Torunia, Elbląga, Nieszawy, Świecia i prawdopodobnie Pokrzywna. Z pewnością też - co logiczne - była większość tych dostojników, których zobaczymy w dwa miesiące później, ale jako że źródła milczą na ten temat, nie będziemy ich na razie wymieniać. Liczba braci-rycerzy, którzy wzięli udział w lipcowej wyprawie określić możemy na około 200. Punktem wyjścia, co łatwo zgadnąć, była ziemia chełmińska. Trudno podać ogólną liczbę wojsk zakonnych w tej wyprawie, ale z dużym prawdopodobieństwem można określić ją na 5-6 tysięcy..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 98

"...Pierwszą krzyżacką zdobycz stanowiła pobliska Bydgoszcz. Następnie wojska Zakonu wtopiły się w lasy, rozciągające się od Bydgoszczy w stronę Inowrocławia i Gniewkowa. Wyłonili się pod Inowrocławiem, ale gród nie dał się zaskoczyć. Dzięki posiłkom, które Łokietek pchnął z Wielkopolski, udało się odeprzeć najeźdźców. Wobec tego Krzyżacy ruszyli dalej, w stronę Kruszwicy, ale w ślad za nimi puścił się oddział rycerstwa inowrocławskiego i wielkopolskiego. Będąc jednak zdecydowanie mniej liczni, Polacy nie ośmielali się zaatakować w otwartym polu..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 98-99

"...Kruszwica miała zapewnione bezpieczeństwo ze strony Krzyżaków w wyniku rokowań, które prowadził z nimi jeszcze pod Inowrocławiem rycerz Antoni z Kujaw, obecnie dowódca grodu kruszwickiego. Wyprawa przeto ominęła miasto, zagarniając przy okazji ok. 700 owiec i innych zwierząt, będących własnością księcia Kazimierza gniewkowskiego. Nie obeszło się też bez rozlewu krwi, gdyż Krzyżacy zabili pięciu ludzi z książęcej czeladzi. Następnie spaliwszy wieś Osikowo i miasteczko Kwieciszewo, ponownie zapadli w lasy ciągnące się już w głąb Wielkopolski. Idąc w ten sposób, aby być zabezpieczonymi przez jeziora przed atakiem od strony Wielkopolski, przeszli przez przesmyk pomiędzy jeziorami Skorzęcińskim a Powidzkim i wynurzyli się z lasów w okolicy Młodojewa nad Meszną. Młodojewo zostało spalone wraz z kościołem, podobnie jak Słupca, choć w tej ostatniej mieszkańcy uniknęli śmierci, obiecując się wykupić. Zostali wzięci do niewoli i trzymani później w Toruniu. Od Słupcy do Pyzdr szlak krzyżacki znaczą jęzory ognia. Spalono wsie kościelne: Kąty, Ciążyń i Szamarzewo, splądrowano także dobra klasztoru lądzkiego..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 99-100

"...Pod Pyzdrami bowiem - gdzie wyznaczony nowym namiestnikiem Wielkopolski miał przebywać królewicz Kazimierz — byli Krzyżacy już 27 lipca, czyli pięć dni po wtargnięciu na ziemie polskie. Szybki najazd konnicy naszym zdaniem świadczy o tym, że to właśnie Kazimierz mógł być głównym celem tego ataku. Zresztą w podobny sposób myślało rycerstwo inowrocławskie, które jak pamiętamy, wciąż podążało tropem najeźdźców. Nie wiedzieli inowrocławianie, że królewicz, wcześniej ostrzeżony, opuścił Pyzdry, chroniąc się w Poznaniu. Dlatego też, pomimo mniejszej od wroga liczebności, postanowili rycerze polscy zaatakować, mając na uwadze bezpieczeństwo następcy tronu..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 101

"...Nie mogąc pochwalić się ujęciem królewicza Kazimierza, wojska krzyżackie usiłowały teraz zdobyć jak największe łupy. W tym celu nie działały cały czas w jednej grupie, lecz dzieliły się na mniejsze oddziały. Już 15 km od Pyzdr Krzyżacy zniszczyli wieś Winną Górę, po czym ich siły główne poszły na zachód, a wydzielony odział skierował się na północ, by splądrować odległą o 6 km wieś Murzynowo. Następnie dołączył do głównych sił pod Środą, miasteczkiem, które również zostało obrabowane i spalone. Stąd znów część sił krzyżackich udała się na północ, ku odległemu o 20 km Kostrzynowi, podczas gdy silny oddział ruszył w kierunku Bnina na południe od Poznania, prawdopodobnie na skutek informacji, iż miejscowa ludność schroniła się wraz ze swoją trzodą w łuku Warty, osłoniętym przez pas jezior ciągnących się tutaj od Kórnika aż po Zaniemyśl. Wiadomość była prawdziwa, Krzyżacy jednak nie wiedzieli, że zgromadzone tam siły, przeważnie uzbrojeni chłopi, nie czekały bezczynnie. Wykorzystując pas jezior ciągnących się blisko 30 km, stworzyli silną linię obronną. Na wąskich przesmykach między jeziorami wykopali głębokie rowy i usypali wały z wybranej ziemi. Następnie linię obronną przedłużyli aż do Warty na południe od Zaniemyśla w okolicach Kępy, a na północ od Kórnika wzdłuż rzeczki Kopii aż po Głuszynę. Oba te fragmenty umocnień oraz przesmyki między jeziorami w okolicach Kórnika i Bnina oraz Zaniemyśla obsadziła piechota chłopska wspierana przez jazdę. Nadchodzący odział krzyżacki zdobył i zniszczył leżącą przed linią umocnień wieś Winną, ale zaraz natknął się na chłopskie fortyfikacje. Wielokrotnie atakując je, Krzyżacy zajęli wprawdzie Bnin, ale linii umocnień przełamać nie zdołali i wykrwawiwszy się znacznie, musieli się wycofać..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 46

"...Świadczyłoby to, że już pod Bninem możemy mówić o pierwszym większym zwycięstwie Polski w 1331 r..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 104

"...Tymczasem główne siły krzyżackie zniszczyły Kostrzyn i położone na północ Pobiedziska, których ludność zdołała ujść w lasy po czym 30 lipca wyruszyły w dalszą drogę. Posuwając się wzdłuż wschodnich brzegów jezior Lednickiego i Gorzuchowskiego, Krzyżacy wpadli niespodziewanie do Kłecka, zrabowali i spalili miasto, nie oszczędzając również kościoła. Tylko załoga grodu stawiła opór, tracąc w walce wielu ludzi. Następnie Krzyżacy zmienili kierunek marszu, ażeby dotrzeć do odległej o 16 km siedziby arcybiskupiej - Gniezna..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 46-47

"...Tymczasem główna armia zakonna nadal kroczyła triumfalnie przez Wielkopolskę, paląc po drodze Pobiedziska, Polską Wieś, Sławno, Waliszewo, Klecko, Cotoń i Lubcz, położone nieco na południe od Jeziora Rogowskiego, a następnie Winiec. Teraz celem ataku było niewątpliwie Gniezno, pod które przybyli Krzyżacy 31 lipca, a więc zaledwie dziewięć dni od wtargnięcia na ziemie polskie. Powyższa trasa, która układa się w półkole opasujące Gniezno od zachodu i północy, sprawia wrażenie, jakby Krzyżacy zamierzali ominąć miasto. Manewr ten miał z pewnością wprowadzić w błąd mieszczan, a przede wszystkim kanoników tamtejszej katedry, w której przechowywano bezcenne relikwie św. Wojciecha. Napotykamy u Wiganda bardzo ciekawy fragment: „Posłał tam [do Gniezna] marszałek poczet ludzi, aby skrycie starali się relikwie święte uwieźć... "

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 105

"...Teraz nastąpił powrót armii zakonnej, który odbywał się już w nieco wolniejszym tempie. Całkowitemu splądrowaniu uległa prowincja żnińska: miasto Żnin i wiele wsi arcybiskupich: Biskupin, Podgórzyn, Białożewin, Góra, Murczyn, Wilczkowo, Dobrylewo, Słabomierz, Gorzyce, Dochanowo, Wrzosy i Juncewo. Ponadto zagony krzyżackie sięgnęły Łekna, paląc wieś kościelną Bracholin wraz z kościołem. Tymczasem rycerstwo polskie, po bitwie pod Pyzdrami, szło nadal tropem Krzyżaków, jednak nie ośmielało się już atakować. Wynikało to najprawdopodobniej z mniejszej, aniżeli pod Pyzdrami, liczebności Polaków. Krzyżacy gruntownie spustoszyli prowincję żnińską, najprawdopodobniej w zemście na arcybiskupie za jego przychylną Łokietkowi postawę na procesie inowrocławskim. Teraz nastąpił powrót armii zakonnej, która po spaleniu Wójcina i Szczepankowa, wsi należących do grupy gnieźnieńskich majątków arcybiskupich, skierowała się na Kujawy i w pierwszych dniach sierpnia stanęła w Toruniu..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 106

"...Wojska polskie, które stoczyły niepomyślną walkę pod Pyzdrami, śledziły ruchy wojsk krzyżackich, jednak nie zdecydowały się na kolejny atak. Prawdopodobnie nie zdołano skoncentrować wszystkich sit z Wielkopolski i Kujaw..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 47

"...Pierwsza wielka wyprawa krzyżacka, przeprowadzona w ostatnich dniach lipca 1331 r., odbyła się w oszałamiającym tempie. Trwała ona zaledwie dziesięć dni, w trakcie których spustoszono ogromne połacie najechanego kraju. Tempo to oraz sposób niszczenia zasobów przeciwnika nasuwa analogię z najazdami tatarskimi. A przecież pamiętać musimy, że mamy do czynienia z ciężkozbrojnymi rycerzami, przebranymi w ciężkie uzbrojenie ochronne i dźwigającymi niewiele lżejsze tarcze, miecze i kopie. U Wiganda spotykamy następujący opis sposobu działania Krzyżaków: Z koni nawet nie zsiedli, a lud zabijają i chwytają, i wielkie łupy biorą i Polaków do ucieczki przywodzą Stwierdzenie, że Krzyżacy „z koni nawet nie zsiedli' mówi nam coś o składzie wojsk krzyżackich w lipcu 1331 r. Wygląda na to, że najazd przeprowadzony został siłami samej konnicy, w przeciwnym bowiem razie nie dałoby się osiągnąć takiego tempa działania. Przy tej okazji warto raz jeszcze spojrzeć na regulaminy krzyżackie, tym razem mając na uwadze marsze. Zajmowały one bowiem w regule sporo miejsca, z czego łatwo wywnioskować, że przywiązywano do nich szczególną wagę..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 106-107

"...Cały rajd krzyżacki trwał około dwóch tygodni i całkowicie obnażył słabość polskiej obrony. Gdyby nie sukces w rejonie Bnina, gorycz porażki byłaby jeszcze większa. Pewność, z jaką oddział krzyżacki poruszał się na obcym terenie, świadczyła o tym, że najeźdźcy mieli doskonałych przewodników oraz agentów wśród miejscowej ludności, najpewniej wśród niemieckich mieszczan. Jak zwykle w takich sytuacjach, pojawiły się plotki o zdradzie Wincentego z Szamotuł, wojewody poznańskiego Będąc półkrwi Niemcem, był idealnym kandydatem na zdrajcę. Jak dzisiaj wiadomo, były to zwykłe pomówienia, nie mające żadnego uzasadnienia w faktach..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 47

"...Łokietek przebywał wówczas w Krakowie i zanim mógł wyruszyć z pomocą, Krzyżacy znaleźli się już z powrotem w swym państwie. Królewicz Kazimierz, ustanowiony przez króla namiestnikiem na dwa miesiące przed wyprawą krzyżacką, odegrał w jej przebiegu rolę jeszcze zupełnie bierną. Nie od niego, lecz od wojewody Wincentego ogół oczekiwał obrony, a na podłożu zbyt słabego oporu rycerstwa zrodziły się wówczas w opinii publicznej zarzuty zdrady Wincentego z Szamotuł..."

Fragment książki: Edmund Długopolski "WŁADYSŁAW ŁOKIETEK NA TLE SWOICH CZASÓW" s. 343

"...Druga wielka wyprawa krzyżacka z 1331 r. rozpoczęła się w pierwszej połowie września. Historycy nie są zgodni, co do dokładnego terminu jej rozpoczęcia, ale my przyjmiemy za S. Zajączkowskim dzień 12 września. I tym razem na czele armii zakonnej stali zaprawieni w walkach z Polakami landkomtur chełmiński Otto von Luterberg i wielki marszałek Dietrich von Altenburg. Jej liczbę, o czym wspomnieliśmy, określić możemy na 7 tysięcy ludzi. Poza wymienionymi dowódcami wyprawy na pewno udział w niej wzięli: wielki komtur Otto von Bonsdorf, wielki szpitalnik, będący zarazem komturem Elbląga Herman von Oettingen, komtur gdański Albert von Ore, komtur papowski Heidenreich von Hugewitz, komtur Bałgi Heinrich Reuss von Plauen, komtur Torunia Heinrich Rube, a także z dużym prawdopodobieństwem mistrz krajowy inflancki Eberhard von Monheim i komtur Golubia Eliger von Hohenstein. Z zagranicznych gości najświetniejszym był syn księcia Suffolk, Tomasz de Uffart, który przyprowadził z sobą ok. 100 rycerzy..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 108-109

"...Wojska krzyżackie zostały skoncentrowane na początku września na ziemi chełmińskiej. Stąd pomaszerowały wzdłuż prawego brzegu Wisły przez ziemię dobrzyńską na południowy wschód aż pod Płock i tu dopiero przeprawiły się na lewy brzeg Wisły, jako że książę płocki Wacław był całkowicie pod kontrolą Krzyżaków (był też lennikiem króla Czech). Z Płocka armia krzyżacka ruszyła na Przedecz i Koło, ominęła jednak te grody, nie mając zamiaru tracić sił ani czasu na ich zdobywanie...."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 48

"...Po drodze spalili wsie arcybiskupie: Słupeczkę, Kiełczewo, Grzegorzew wraz z kościołem i Skobielice, należące do klucza grzegorzewskiego. Następnie wyrównali kierunek ku południowi, idąc prawym brzegiem Warty i niszcząc wsie należące do klucza uniejowskiego posiadłości arcybiskupa: Chełmno, Sobótkę, Cichmianę, Orzeszków, Ostrowsko, Wielenin, aby w ten sposób dotrzeć do Uniejowa...."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 109

"...Oddział został skierowany na wschód do odległej o 25 km Łęczycy. Krzyżacy dotarli szybkim marszem do Łęczycy, obrabowali i spalili miasto, nie próbowali natomiast zdobywać warownego grodu z silną załogą. Dowiedziawszy się o koncentracji wojsk polskich w pobliżu, dowódca krzyżacki postanowił szybkim marszem zawrócić do sił głównych, paląc po drodze wsie Soków, Wartkowice, Niemysłów i Popów..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 48

"...grupa „pod chorągwią" dokonała pogromu Uniejowa, paląc kościół i gród, oraz kilka pobliskich wsi arcybiskupich. Następnie oderwał się od grupy głównej kolejny oddział, który ruszył w kierunku Sieradza..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 109-110

"...Drugi, znacznie silniejszy oddział wysłany został przez dowództwo krzyżackie z Uniejowa. Podążył on przez Ubysław i Szarów na południowy wschód i dotarłszy po 20 km marszu do leżącej nad Nerem wsi Bałdrzychowa, spalił ją wraz z kościołem. Następnie idąc już wprost na południe, po dalszych 25 km znalazł się pod Szadkiem (19 września 1331 r.). Miasto zostało spalone i splądrowane..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 49

"...Następnego dnia Krzyżacy wtargnęli do Sieradza, obrabowali miasto, a zwłaszcza kościoły i klasztor. W kościele dominikanów przeor Mikołaj zauważył, że dowódcą plądrującego oddziału jest znany mu osobiście komtur elbląski Herman von Oeningen. Zwrócił się więc z prośbą do niego o zakaz rabunków i gwałtów. Otrzymał odpowiedź „nie rozumiem” w języku pruskim. Krzyżakowi chodziło prawdopodobnie o zrzucenie odpowiedzialności za gwałty i rabunki w świątyniach na pruskie oddziały pomocnicze. W rezultacie zarówno miasto, jak i gród w Sieradzu zostały spalone..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 49

"...Równie dramatyczne sceny rozegrały się w drugiej z sieradzkich świątyń, kościele parafialnym Wszystkich Świętych. Wikary Bogumił, widząc wkraczających Krzyżaków, uciekł do kościoła. Ubrał się w szaty pontyfikalne i stanął przed ołtarzem, trzymając w ręku Hostię św. Krzyżacy wpadli do kościoła i nie zważając na nic zabrali się za rabowanie skrzyń, które złożyła tutaj miejscowa ludność, a także za obdzieranie z sukien i gwałcenie niewiast, szukających ratunku u stojącego z Hostią św. w ręku Bogumiła..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 111

"...Główne siły krzyżackie po zniszczeniu miasta i grodu w Uniejowie ruszyły do przeprawy przez Wartę, strzeżonej przez gród Spicymierz należący do kasztelana łęczyckiego Pawła. Po odejściu Krzyżaków spod Łęczycy kasztelan z garstką rycerzy dotarł do Spicymierza, zanim przybyły tam wojska zakonne. Krzyżacy sądzili, że niewielki i posiadający nieliczną załogę Spicymierz podda się bez walki. Rozpoczęli pertraktacje, które zakończyły się fiaskiem. Wówczas przypuścili szturm i zdobyli gród, a następnie spalili go doszczętnie. Teraz główne siły krzyżackie bez przeszkód przeprawiły się przez Wartę i spaliwszy wsie Goszczanów, Gać i Tłokinię, po dalszych dwóch dniach marszu dotarły 21 września l331 roku pod Kalisz..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 49

"...Wszystkie trzy oddziały: wysłany na Sieradz, wysłany na Łęczycę i „pod chorągwią", połączyły się tuż pod Kaliszem..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 111

"...Tymczasem rosły liczebnie wojska Łokietka. Koncentracja sił polskich nastąpiła w pobliżu Kalisza w dniu 22 września kiedy to dołączyli do wojsk Łokietka Wielkopolanie dowodzeni przez Wincentego z Szamotuł. Po jego przybyciu król mógł pokusić się o stoczenie z Krzyżakami walnej bitwy lub bitwy o ograniczonym celu operacyjnym, czyli zniszczeniu tylko części armii krzyżackiej, zagarnięciu jej taboru, aby zmusić ją do opuszczenia własnego terytorium..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 49

"...Jak widzimy, król obawiał się atakować ze względu na liczebną przewagę Krzyżaków, postępował jednak bardzo blisko za nimi..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 112

"...Natomiast przyczyny, dla których Jan Luksemburski nie przybył pod Kalisz, były natury politycznej. Poza uregulowaniem pilnym dla niego spraw w Rzeszy, chciał on też wykorzystać nadarzającą się okazję i zmusić do poddania się księstwo głogowskie, do tej pory nie uznające jego zwierzchnictwa. Zresztą dla formalności dodajmy, że gdyby nawet przybył, musiałby czekać na Krzyżaków tydzień, gdyż spotkanie wyznaczone było na dzień 14 września..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 112

"...Dowództwo krzyżackie 23 września 1331 r., obawiając się akcji wojsk Łokietka i straciwszy wiarę w dojście sojuszniczej armii czeskiej, zdecydowało o odwrocie i marszu na północ ku Kujawom brzeskim. Marsz ten różnił się jednak znacznie od poprzedniego, gdyż dowódcy Zakonu liczyć się obecnie musieli z możliwością ataku oddziałów Łokietka i nie mogli rozpraszać swoich wojsk na rabunki okolicy. Wojska ich prowadziły zresztą liczne wozy, obciążone łupami z miast i wsi polskich. Marsz musiał więc być ubezpieczony i powolniejszy, skierowany spod Kalisza dokładnie na północ do Konina i tamtejszego brodu na Warcie..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 35

"...Wojska krzyżackie spaliły wieś Żychlin i miasteczko Stawiszyn, następnie dotarły do Konina. Łokietek cały czas szedł za nimi i w rejonie Konina doszło do walki, w której obie strony poniosły straty, jednak na walną bitwę król się nie zdecydował..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 51

"...Porażka ta umożliwiła wojskom zakonnym kontynuowanie marszu, przy czym dowództwo ich liczyło, iż obecnie Łokietek nie odważy się na ponowienie ataku. Po przekroczeniu Warty skierowały się one na północ, przekraczając górną Noteć i zmierzając wyraźnie do kujawskiego Radziejowa..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 36

"...Po opanowaniu Karczewa Krzyżacy skierowali się na Radziejów. Armia Łokietka szła za nimi krok w krok. Zakonnicy nie byli tego zupełnie świadomi, o czym świadczy następny fragment Kroniki Wiganda: „Gdy się rozwidniło, rzeczeni bracia Otto i Teodoryk, obaj poznali niebezpieczny zamiar króla Lokuta, który tropem szedł za braćmi, czego się nie spodziewali". Widocznie Krzyżacy uważali, że nocna walka pod Koninem zdezorganizowała armię królewską. Pewność siebie nie opuściła ich nawet w momencie, gdy ujrzeli tropiących ich zwiadowców polskich. Niczym innym, jak tylko takim przekonaniem, tłumaczyć można bowiem decyzję dowódców krzyżackich, jaką podjęli w Radziejowie świtem 27 września 1331 r..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 113-114

"...Dowódca wyprawy komtur chełmiński Luterberg dokonał podziału armii na dwie części, z których pierwsza, licząca około dwóch trzecich wszystkich sił, wymaszerowała z obozu w Radziejowie około godziny siódmej, zmierzając w kierunku Brześcia Kujawskiego. Grupa ta wysunęła silną awangardę pod dowództwem komtura bałgijskiego Henryka Reuss von Plauena (zgodnie z zasadami taktyki powinna poruszać się 3-4 km przed siłami głównymi). Natomiast grupa druga, pod dowództwem marszałka Dietricha von Altenburga, stanowiąca około jednej trzeciej armii, miała po zwinięciu obozowiska w rejonie Radziejowa ruszyć za głównymi siłami na Brześć, zbierając po drodze żywność. Grupa ta według źródeł krzyżackich liczyła tylko 350 jeźdźców i sporą liczbę pruskiej piechoty, łącznie około 2 tys. zbrojnych, nie licząc czeladzi obsługującej tabor. W grupie tej oprócz wielkiego marszałka znaleźli się wielki komtur Otto von Bonsdorf, komtur elbląski Herman von Oettingen i komtur gdański Albert von Ore, czyli większość głównych dowódców krzyżackich. Po sformowaniu kolumny marszowej, która mając kilkaset wozów musiała rozciągać się na przestrzeni 2-3 km, grupa marszałka Altenburga ruszyła na Brześć..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 51

"...Bitwę radziejowsko-płowiecką uznano więc słusznie za taktycznie nie rozstrzygniętą, ale za strategiczny sukces strony polskiej. Powstrzymanie bowiem akcji sił zakonnych i niedopuszczenie do ich połączenia z armią Jana Luksemburskiego nie tylko ocaliło Kujawy, lecz przede wszystkim jedność Królestwa Polskiego, chroniąc je od rozerwania poprzez aneksję niektórych dzielnic.

Ale znaczenie to sięga jeszcze dalej. Aż do bitwy radziejowsko-płowieckiej niemiecki Zakon był wyłącznie stroną ofensywną, zagarniającą ziemie polskie i niszczącą centralne nawet dzielnice w sposób bezwzględny i okrutny - przy niewystarczającym odporze wojsk Łokietkowych. Dopiero w bitwie płowieckiej, w której wzięli udział przedstawiciele wszystkich ówczesnych dzielnic Królestwa Polskiego, siły zakonne zostały wciągnięte w bój, ponosząc w nim tak poważne straty i opuszczając szybko teren Polski. Widok białych jak z krzyżem Zakonu, leżących na polu radziejowsko-płowieckim lub zabranych do niewoli - bez względu na końcową, niepomyślną dla Polski, fazę walki - stanowił dowód, że siły wszystkich dzielnic polskich, stających do walki pod królewskim dowództwem, zdolne są przeciwstawić się fali krzyżackiej agresji. Umacniało to bez wątpienia patriotyzm polski i podtrzymywało przeświadczenie, że walka, zwycięska walka, z najgroźniejszym wrogiem Polski jest możliwa i realna..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 41

"...Starcie polsko-krzyżackie pod Płowcami przyczyniło się też pośrednio do niepowodzenia działań wojennych Jana Luksemburczyka, który pod koniec września 1331 roku wkroczył do Wielkopolski i obiegł Poznań. Przez kilka dni wojska czeskie zaciekle szturmowały miasto, tracąc kilkuset zabitych. Na wieść o groźbie najazdu węgierskiego król czeski porzucił sprzęt oblężniczy i w pośpiechu wycofał się na Śląsk..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 56

"...Najazd więc, według Wiganda, nastąpił 20 listopada i odbył się przy pomocy najemników, na czele których stanęli Poppon von Kokeritz i Otton von Bergów. Ten ostatni był najprawdopodobniej Czechem, gdyż widzimy go u boku króla Jana już podczas wypraw z 1329 r. S. Zajączkowski wysuwa tezę, że owi liczni najemnicy biorący udział w listopadowym napadzie na Kujawy mogli być więc Czechami przysłanymi przez Jana Luksemburskiego, któremu akcja krzyżacka była jak najbardziej na rękę. Można jednak dorzucić w tym miejscu krótką refleksję: udział najemników mógł też wynikać z prostej konieczności ich użycia, powodem której były wielkie straty, jakie poniósł Zakon we wrześniu. Głównym jednak wodzem ekspedycji, na co również wskazuje Wigand, był sam wielki mistrz Luther z Brunszwiku, podkreślona jest także osoba komtura krajowego, a więc Otto von Luterberga. Najazd trwał 14 dni, choć niestety o jego przebiegu nic pewnego nie wiemy, po czym wielki mistrz rozmieścił armię na leżach zimowych w różnych miastach..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 130-131

"...Zima przełomu 1331-1332 r. przerwała dalszą akcję zbrojną Zakonu, z którego inicjatywy w początkach 1332 r. rozpoczęły się rokowania z Łokietkiem w Brześciu Kujawskim o wymianę jeńców, tj. zwłaszcza z walk pod Radziejowem i Płowcami (na czele z komturem Plauenem). Ale rokowania te, jak i inne, prowadzone już bez udziału króla, w Inowrocławiu nie przyniosły rezultatu. Zawiodły też próby zawarcia rozejmu, który postulowała strona polska w Inowrocławiu w początkach kwietnia 1332 r. Propozycja ta została odrzucona przez Zakon, który już wtedy przygotował się do kolejnej wyprawy na Kujawy, aby wreszcie opanować je i uzyskać atut w rokowaniach z opornym Łokietkiem, dotyczących jego rezygnacji z Pomorza Gdańskiego. Armia krzyżacka wyruszyć miała w początkach kwietnia 1332 r., także zaopatrzona w machiny oblężnicze dla zdobycia miast kujawskich. Na jej czele stanął znowu komtur krajowy chełmiński Otto von Luterberg, ponownie w asyście wielkiego marszałka Dietricha von Altenburga. Obok oddziałów z ziemi chełmińskiej i Pomorza Gdańskiego w wojsku krzyżackim były też grupy zaciężnych, przybyłe zwłaszcza z Czech..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 42-43

"...Armia krzyżacka przybyła pod Brześć 9 kwietnia 1332 r. Miasto i gród były bronione przez załogę królewską, na której czele stał wojewoda brzeski Wojciech z Kościelca..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 43

"...Wkrótce Krzyżacy zdobyli Gniewków, stołeczny gród księcia Kazimierza, który został zmuszony do oddania swego syna jako zakładnika. Kolejną ofiarą wojsk krzyżackich był Raciążek - gród biskupów kujawskich obsadzony przez załogę królewską pod dowództwem kasztelana nakielskiego Zbiluta Pałuki, który również został zdobyty i spalony. Następnie w ciągu krótkiego czasu Krzyżacy opanowali wszystkie pozostałe grody kujawskie: Bydgoszcz, Kowal, Kruszwicę, Przypust, Radziejów, Służewo, Solec, Strzelno. Jedynie Włocławek stanowiący własność biskupów kujawskich nie został obsadzony przez załogę krzyżacką. Do ostatka walczyły natomiast oddziały rycerstwa wielkopolskiego zorganizowane przez Wincentego z Szamotuł, który poległ w boju przeszyty krzyżackim bełtem..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 58

"...Musiał bronić się też Raciąż, gdzie stała załoga królewska, dowodzona przez kasztelana nakielskiego, Zbiluta Pałukę. Świadczy tym fakt konieczności zdobycia tego miasta przez Krzyżaków, a następnie doszczętnego spalenia go. Mniej chwalebnie zachował się inny urzędnik królewski, kasztelan Kruszwicy, Przezdrew, brat tak wiernego Łokietkowi biskupa Gerwarda, który opuścił swe stanowisko i uciekł, pozostawiając gród na pastwę najeźdźców. Podobny los spotkał inne kujawskie grody: Wyszogród, Strzelno, Radziejów, Przypust, Bydgoszcz, Solec, Służewo i Kowal, które wyliczone są w artykule IX polskiego aktu oskarżenia z roku 1339. W roczniku Traski znajdujemy jeszcze jedną, niezwykle interesującą z naszego punktu wiadomość: Latapańskiego 1332 miesiąca czerwca około Święta Jana Chrzciciela niespodzianie pociskiem ugodzon wojewoda poznański Wincenty jest zabity Rocznik wprawdzie nie podaje, czy śmierć Wincentego miała związek z bezpośrednim udziałem wojewody w walkach o Kujawy, ale przecież można się tego domyślać, mając na uwadze fakt, iż był on ponownie starostą, zbierającym oddziały z Wielkopolski, które miały iść na odsiecz zagrożonej dzielnicy.

Jasną kartą w tym smutnym obrazie Kujaw wiosną 1332 jest postawa Wojciecha Kościelca z Pakości. Jak pamiętamy, wymknął on się Krzyżakom w Brześciu i wraz z wieloma innymi uciekinierami udał się do Pakości, leżącej na lewym brzegu Noteci, a więc już na terenie Wielkopolski. Tutaj przygotował się do obrony, a musiał uczynić to solidnie, skoro przysporzy Krzyżakom nie lada kłopotu. „Jedynie wojewoda brzeski Wojciech z Kościelca - informuje nas Długosz - uniknął dzięki odwadze tej klęski. Zamknąwszy się w zamku Pakość bronił go dzielnie i rozbijając raz po raz wrogów, nie dał się pokonać i zmusić do poddania się. Oczywiście relacja ta dotyczy decydujących o fosie Kujaw dni kwietniowych, kiedy to rzeczywiście Wojciech z Kościelca odpierał w Pakości wszystkie ataki krzyżackie. Sprawa jest zagadkowa, bo dlaczego garstka rycerzy zamkniętych w gródku nie mogącym równać się walorami obronnymi z Brześciem czy Inowrocławiem, była w stanie tak długo opierać się armii zakonnej? Jedyną sensowną odpowiedzią będzie stwierdzenie, że musieli Otto von Luterberg i Ditrich von Altenburg dokonać podziału armii na szereg pomniejszych oddziałów, które rozproszyły się po całych Kujawach w celu gruntownego ich opanowania. Oddziały te trudniły się zdobywaniem poszczególnych rycerskich siedzib, w tym też Pakości. [...]

Wigand I podaje, że: „Potem w wspomnianym roku w wigilię św. Małgorzaty w czasie żniw, gdy lud na Kujawach zboże zbierał o godzinie nieszpornej bracia z mnóstwem wielkim uderzają na zamek Pakość". Krzyżacy musieli więc w lipcu zorganizować przeciwko Wojciechowi specjalną wyprawę, co potwierdza także Annalista toruński. Widocznie siły. jakie stanęły pod Pakością, 12 lipca były przytłaczające, skoro już następnego dnia Wojciech zgodził się na rokowania w sprawie poddania grodu. Konieczność zorganizowania specjalnej armii przeciwko Pakości świadczy dodatkowo o sile oporu, jaki w kwietniu musieli stawiać zamknięci w niej rycerze polscy. Wojciech zmuszony został do zaprzysiężenia Zakonowi wierności i dał jako zakładników dwóch swoich synów, w zamian jednak pozwolono mu pozostać na grodzie..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 136-137

"...Zwycięski Zakon opanował wiosną 1332 r. całość Kujaw, usuwając z nich rycerstwo, zbyt wiernie służące Łokietkowi. Część rycerstwa dobrowolnie opuściła swoje kujawskie siedziby, przenosząc się do Wielkopolski. Na opanowanych grodach Zakon ulokował swoich komturów, zwłaszcza na Kujawach Brzeskich..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 44

"...Ale czy Krzyżacy rzeczywiście myśleli o utrzymaniu Kujaw, czy też może dokonali inwazji w zupełnie innym celu? Niektórzy historycy twierdzą, że opanowanie tej dzielnicy, musiał Zakon traktować, jako kartę przetargową w pertraktacjach na temat zajętych już wcześniej ziem, szczególnie Pomorza. Stoi to jednak w jakiejś sprzeczności z gospodarowaniem się Zakonu na Kujawach. Nikt raczej nie buduje zamków, wiedząc, że za chwilę ziemie te będzie musiał oddać. A Krzyżacy ustanowili nowe komturie w Brześciu, Kowalu i Radziejowie oraz wójta w Przedeczu i co za tym idzie wprowadzili własną administrację. Być może więc Zakon chętnie zatrzymałby zagarnięte terytoria, licząc się jednak z tym, że dopiero w ostateczności posłuży się nimi w negocjacjach z Polską na temat Pomorza Gdańskiego..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 138

"...Sędziwy i schorowany już król Władysław nie pozostał bierny na nieszczęście, jakie spotkało jego rodzinną dzielnicę. Ponownie wsparty został posiłkami węgierskimi i 15 sierpnia, z całkiem pokaźną armią, ruszył przeciwko Krzyżakom. "przeszedłszy przez ziemią Mazowiecką - czytamy w Kronice oliwskiej - chciał przeprawić się przez Drwęcę i ziemię chełmińską zająć, co zobaczywszy rzeczony mistrz ze wszystkimi, którzy mogli w wielkie wojsko zbierają się w pośpiechu i przebywają rzekę zamykając króla między dwoma jeziorami, skąd żadnej nie miał ucieczki, lecz miał do wyboru albo umrzeć, albo walczyć ". O manewrze Luthera z Brunszwiku, czytamy także u Wiganda i w roczniku Traski, przy czym ten ostatni sugeruje, że pułapka w którą dostał się Łokietek, zorganizowana została przy udziale agentów krzyżackich. Niewiele wiemy o układzie sił armii, które stanęły naprzeciwko siebie. Z pewnością jednak Krzyżacy, nawet jeśli nie byli liczniejsi, stworzyli sobie dogodniejszą sytuację do stoczenia bitwy. Mogła ona okazać się katastrofalna w skutkach dla polskiego króla, ale jak czytamy w Kronice oliwskiej w sprawę wmieszali się „uczciwi panowie, którzy zapobiegli rozlewowi krwi. Za sprawcę ugody jednogłośnie uważają historycy Piotra z Alwernii, legata papieskiego, który już w kwietniu otrzymał od papieża polecenie, aby doprowadzić do przerwania walk Polski z Zakonem. Negocjacje, które rozpoczęto, zakończyły się podpisaniem rozejmu do Zielonych Świątek 1333 r..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 138

"...W tym czasie Karol Robert i Jan Luksemburczyk mieli rozstrzygnąć spór polsko-krzyżacki. Zarówno Krzyżacy, jak i Łokietek zgodzili się na propozycje Piotra z Alwerni. Rozejm ten faktycznie kończył wojnę polsko-krzyżacką o Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską, która toczyła się w latach 1327-1332. Łokietek postanowił wykorzystać tak duże siły zgromadzone przeciw Krzyżakom do uderzenia na załogi króla czeskiego okupujące południowo-zachodnią Wielkopolskę. Dowództwo nad tą wyprawą powierzył królewiczowi Kazimierzowi..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Wojny polsko-krzyżackie" s. 59

Po zawarciu rozejmu w obozie polskim uzgodniono, że aby nie zmarnować obecnych posiłków węgierskich, należy zrobić ostateczne porządki w Wielkopolsce, gdzie wciąż jeszcze dwóch książąt: Jan ścinawski i Henryk żagański nie uznawało zwierzchnictwa króla polskiego, wręcz przeciwnie, jak pamiętamy przymuszeni zostali do uległości względem Jana Luksemburskiego i być może wspierali Zakon w wojnie z Łokietkiem. Zresztą cała sprawa dotyczyła południowej części Wielkopolski, która pozostawała w rękach Henryka i Jana aź do października 1331, kiedy to Jan powracając spod Poznania na Śląsk zajął siłą tamtejsze grody i obsadził swoimi załogami złożonymi z Czechów, Niemców i Ślązaków. Najmocniej obsadzony został gród Kościan, który został zdobyty przez królewicza Kazimierza brawurowym atakiem. Zajęta została wtedy przez armię polską pokaźna połać kraju, ale bez terenów związanych ekonomicznie ze Śląskiem, a więc Sławna i Wschowy. Był to już ostatni militarny sukces króla Władysława Łokietka..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 139-140

"...Rozejm sierpniowy praktycznie zakończył starcia zbrojne świeżo zjednoczonego Królestwa Polskiego z Zakonem Krzyżackim. Ostatnio historycy słusznie nazywać zaczęli ten okres pierwszą Wielką Wojną. Widzieliśmy bowiem szereg starć, obfitujących w dramatyzm i prowadzonych ze zmiennym szczęściem przez obie strony konfliktu. Były zdobywania grodów i bitwy w otwartym polu, walki wojowników niższych kondycji i zmagania rycerzy. Pochłonęła też ta wojna wiele tysięcy ofiar, także wśród ludności cywilnej. Wielkie obszary ziem dobrzyńskiej, chełmińskiej, kujawskiej i wielkopolskiej zostały zdewastowane; domy, gródki, większe zamki, miasta i miasteczka uległy pożodze, wiele rodzin, zarówno chłopskich, mieszczańskich jak i rycerskich znalazło się bez dachu nad głową. Ucierpiało też duchowieństwo, tracąc dużą liczbę z mozołem wybudowanych kościołów (ok. 100) i klasztorów, a także w wielu rejonach będąc doprowadzone do ekonomicznej ruiny. Ale jak powiada przysłowie aktualne w każdych czasach: „Czego władcy nawarzą, tym się poddani poparzą"..."

Fragment książki: Piotr W. Lech "Pierwsza wojna polsko-krzyżacka 1308-1343" s. 139