WOJNA POLSKI I LITWY Z ZAKONEM KRZYŻACKIM
1409–1411

"...Zakon podjął już latem 1408 r. przygotowania militarne, tj. zbrojenie nadgranicznych zamków w ziemi chełmińskiej, które wizytował nowy wielki mistrz. Malborska ludwisarnia wydatnie zwiększyła produkcję broni palnej, tak większych, jak mniejszych dział, wzmacniających obronność stołecznego zamku, a zwłaszcza nadgranicznych ośrodków; w potrzebie mogły być użyte do oblegania zamków polskich, czy w bitwie w otwartym polu. Przeprowadzono też rozpoznanie nadgranicznych terenów polskich (drogi, brody), głównie między rzekami Brdą i Kamionką..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 52

"...Równocześnie Zakon, co zresztą czynił przez cały czas, wzmacniał obronność Żmudzi. W ciągu listopada, a także na początku grudnia 1408 r., wójt żmudzki Michał Kuchmeister, zabiegał o to, aby zamki Thobys i Friedeburg zaprowiantować oraz uzupełnić ich wyposażenie, w tym także dozbroić. Do przybyłego we wrześniu 1408 r. do Friedeburga jednego dużego działa potrzebne były pociski (kule) kamienne i proch, Również o ciężkie uzbrojenie starano się dla zamku Thobys. W tych sprawach tuż przed 7 listopada 1408 r. wójt żmudzki udał się osobiście do wielkiego mistrza, a 1 grudnia 1408 r. komtur domowy z zamku Thobys wystosował długie pismo do wielkiego marszałka, w którym wyszczególnił wszystkie potrzeby swojego zamku - jeśli chodzi o prowiant, wyposażenie i te związane z poprawą bezpieczeństwa..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 259-260

"...Pod koniec 1408 r. i Polska, i Litwa miały swój własny pretekst do wojny: Polska - Drezdenko i Santok, Litwa - Żmudź. Wszyscy wiedzieli, że wojna jest nieunikniona, ale nikt nie chciał rozpocząć jej pierwszy..."

Fragment książki: J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański "WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO" s. 194

"...Porozumienie było jednak już wówczas niemożliwe. Cokolwiek by nie powiedzieć o intencjach i planach Witolda, zrobił on wiele, by nie zostać uznany za osobę, która konflikt sprowokowała. Dwukrotnie proponował wielkiemu mistrzowi wspólny zjazd, bo chciał uregulować wszelkie spory, dwukrotnie Jungingen odmówił. Symptomatyczne było natomiast odejście wiosną 1409 r. z kancelarii wielkoksiążęcej Jana Lichtenwalda, który latem tego roku zaczął pracować w kancelarii wielkiego mistrza...."

Fragment książki: Jarosław Nikodem "WITOLD" s. 280

"...Wiosną 1409 r. Krzyżacy przejęli polskie statki płynące ze zbożem dla głodującej Litwy pod pretekstem, że była to broń dla wspomożenia niewiernych przeciw chrześcijanom. Ten fakt Długosz, a za nim wielu historyków, uważa za bezpośrednią przyczynę wojny..."

Fragment książki: J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański "WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO" s. 195

"...20 maja 1409 r. z zamku Thobys wójt żmudzki Michał Küchmeister donosił wielkiemu marszałkowi Fryderykowi von Wallenrode o wymianie korespondencji między nim a stroną litewską, niestety, bezowocnej. Küchmeister powiadomiony przez Ulryka von Jungingen o przebiegu niedawnych rozmów wielkiego marszałka z Witoldem i potem wielkiego mistrza z Janem Sunigajłą i Mikołajem Cebulką miał napisać do wielkiego księcia litewskiego. Witold odpowiedział mu życzliwie, wyrażając gotowość „ku wyprostowaniu" wszelkich trudności dzielących krzyżacką Żmudź i Litwę. Jednak wysłane zaraz potem listy przez obie strony nie doprowadziły do porozumienia. Toteż wójt żmudzki pisząc do wielkiego marszałka zastanawiał się, jaki charakter mają listy Witolda, zawierające wiele niepotrzebnych wymówek — czy są przyjazne, czy nie [...]? Na koniec wójt upominał się u wielkiego marszałka o dostarczenie mu pocisków i innego potrzebnego zaopatrzenia do jego zamków (według wysłanego wcześniej zapotrzebowania). Prosił również o przysłanie mu do Thobysa pięciu brakujących knechtów i kapelana (w miejsce zbiegłego kapłana Marcina).

Witold wciąż żywił urazę do komtura brandenburskiego - o co miał do niego żal wielki mistrz krzyżacki. Ulryk von Jungingen w swoim liście (pisanym przed 27 maja) jeszcze raz próbował usprawiedliwiać Marquarta von Sulzbach, tłumacząc, iż miał on pewne podstawy do wyrażenia swoich obaw wobec Witolda o możliwą zdradę, gdyż wielki książę pewnego razu, gdy komtur doń posłował, obiecał mu, że sprawę sporną dotyczącą granic pomiędzy Prusami a księstwem mazowieckim Janusza I rozstrzygnie na korzyść Zakonu.

Przed 26 maja 1409 r. wielki mistrz krzyżacki jechał do Memla, Gdy był już na miejscu, dotarły tam do niego 2 łaszty wismarskiego piwa, które jednocześnie posłano w prezencie Witoldowi.

Przyczynę omówionych wyżej a nierozwiązanych przez Zakon problemów żmudzkich upatrywać należy przede wszystkim w antykrzyżackiej, ale prowadzonej w utajonej formie, działalności Witolda na Żmudzi..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 269-270

"...30 maja [...] 1409 r., gdy wójt żmudzki wracał z Ragnety po przeprowadzonej wymianie zakładników, Żmudzini z włości promiadziewskiej (von Promedien) uderzyli niespodziewanie na Christmemel [...] nad Niemnem. Przed atakiem na Christmemel Żmudzini swoje dzieci wywieźli na ziemie litewskie [...]. Tamtejszy dwór krzyżacki spalili, a przebywających w nim brata kapłana, czterech służebnych i całą czeladź wzięli do niewoli, zabierając stamtąd całe bydło i ogiery. Robotnicy pracujący przy budowie (murowanego zamku w Christmemlu?) w porę uciekli. Opuszczoną budowę Żmudzini najpierw ograbili z tego co znaleźli (z wozów i innego wyposażenią), a potem zniszczyli ogniem wraz ze znajdującą się opodal cegielnią. Następnie żmudzcy napastnicy poszli wzdłuż (w górę) Niemna, zabijając po drodze 14 napotkanych nad brzegiem rzeki ludzi (m.in. rybaków) i pustosząc pięć wsi nad tą rzeką. Nie odważyli się zdobywać Thobysa _ bo jak odnotował kronikarz krzyżacki - przebywało na tym zamku dla dokonania ulepszeń budowlanych wielu ludzi z ziemi pruskiej. Tak więc Żmudzini poruszając się dalej (zapewne drogą przy Niemnie), po przekroczeniu Niewiaży [...], znaleźli się na ziemiach litewskich (w okolicach Kowna).

Wójt żmudzki, któremu szybko o wszystkim doniesiono, powracał z Ragnety na swoim stateczku (schifchen) pełen obaw, nie chciał bowiem nad Niemnem natknąć się na Żmudzinów. Nie wiedząc, czy żmudzcy najeźdźcy opuścili już Christmemel, podpłynął pod tę miejscowość na bezpieczną odległość. Po pozostawieniu na stateczku brata kapłana i jednego służebnego Michał Küchmeister wraz z pozostałymi służebnymi wracał drogą lądową. W Christmemlu, w którym już nie było Żmudzinów, wójt ze swoimi służebnymi wsiedli na konie i wzdłuż brzegu Niemna dotarli do zamku Thobys. W nocy, również bez przeszkód, dopłynął do Thobysa stateczek z bratem kapłanem i jednym służebnym.

Następnego dnia (31 maja 1409 r.) przybyli do Michała Küchmeistera trzej rycerze od starosty kowieńskiego Jana Sunigajły, z opieczętowaną cedułką [...], którzy twierdzili, że starosta nic jeszcze nie wie o szkodach, wyrządzonych przez Żmudzinów [...]. Odpowiadając wójt żmudzki domagał się, aby ci Żmudzini z powrotem powrócili na Żmudź, do panów, do których przynależą [...]. Wójt powoływał się tutaj na poręczenie starosty kowieńskiego, jakie złożył on w obecności wielkiego mistrza i wielkiego marszałka, że z jego winy do niczego nie dojdzie [...].

Michał Küchmeister nie dowierzał tłumaczeniom starosty kowieńskiego, czego dał wyraz w liście do wielkiego mistrza, napisanym tego samego dnia (31 maja 1409 r.). Wójt zdał w nim szczegółową relację wielkiemu mistrzowi z ostatnich wydarzeń na Żmudzi, zaznaczając na koniec: przy tym może wasza czcigodność i zechce rozpoznać, to on [Jan Sunigajło] ręce chciał umywać i stąd nic nie chciał wiedzieć [...]. Również 31 maja 1409 r. komtur domowy Ragnety informował Ulryka von Jungingen o spaleniu przez Żmudzinów budowy w Christmemlu, informując jednocześnie o trudnościach w pozyskaniu drewna, wapna, kamienia na tę budowę i prosząc wielkiego mistrza, aby coś zaradził w tym względzie. Ulryk von Jungingen jeszcze wtedy jednak nie dawał wiary temu, co mu sugerował wójt żmudzki, a mianowicie, że to z inspiracji Witolda Żmudzini napadli na Christmemel. Wystosował więc list do wielkiego księcia, w którym żalił się na wystąpienie Żmudzinów przeciwko Zakonowi i chrześcijaństwu, przypuszczał, że pewnie i władcę litewskiego, tak jak jego, martwi napaść Żmudzinów. Chciał, aby mu Witold pomógł zrozumieć, jakim to sposobem Żmudzini się odmienili, a także doradził mu, w jaki sposób mógłby uporać się z wynikłym problemem. Wielki książę litewski odpisał wtedy Ulrykowi von Jungingen w niezbyt przyjaznym tonie, wypominając, że swego czasu, gdy wielki mistrz prosił o jego rady, to on wtedy starał się najlepiej, jak potrafił, mu radzić. Lecz gdy zwierzchnik Zakonu potem nie życzył sobie więcej jego rad, i sam tylko osobą radzącą chciał być, to niech teraz nie liczy na jego rady.

Atak na Christmemel z 30 maja 1409 r. dał początek II powstaniu żmudzkiemu. Do walki poderwały się też inne włości, które zaczęły po kolei zrzucać krzyżackie jarzmo. Pochwyconych służebnych (dyner) zakonnych (komorników i innych) brano do niewoli..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 270-273

"...3 czerwca 1409 r. z zamku Thobys wójt żmudzki Michał Küchmeister informował komtura memelskiego Ulryka Zengera, że według pogłoski, która do niego dotarła, Żmudzini zamierzają uderzyć na Memel. Posłany do włości żmudzkich zaufany człowiek wójta miał też usłyszeć (zapewne w innym miejscu), że Żmudzini mieli prosić wielkiego księcia Witolda, aby z nimi wyruszył za trzy dni [...], ale w tym przypadku nie było wiadomo, w którym miejscu owe siły żmudzko-litewskie miały uderzyć.

Z kolei przebywający 5 czerwca 1409 r. na Żmudzi kompan wójta żmudzkiego Tomasz Possecke (von Possik) dowiedział się, że Żmudzini z wszystkich włości [...] wzajemnie się powiadamiają i chcą 6 czerwca 1409 r. wyruszyć z tarczami [...] i w ostrogach [...]. Zamierzają bowiem ludziom zakonnym spuścić lanie i ich pochwycić, gdy będą podążać (zapewne z różnych stron) aż do Jeziorupy [...]. Ponadto Witold, uznawany przez Żmudzinów za ich kunigasa [...], miał wysłać na Żmudź dwóch swoich bojarów (Galmina syna Nadaba i Trumpa syna Sagotego) z nakazem, aby tam nie zachowywano pokoju z Niemcami [...], ale drogi obstawiano, rozkopano [...] i zastawiano [...], zapewne zaporami z pni drzew.

Również kompan wójta żmudzkiego, Tomasz Possecke (von Possik) w swoim liście, kierowanym 6 czerwca 1409 r. do komtura ragneckiego albo do komtura domowego w Ragnecie, alarmował o zagrożeniu Ragnety. Zamierzano bowiem wyprawić ze Żmudzi stu mężczyzn [...] - szermierzy [...], którzy mieli znaleźć się w sobotę 8 albo w niedzielę 9 czerwca pod zamkiem ragneckim, gdy wojska krzyżackie będą oczekiwały ataku ze strony Żmudzinów na Memel. Niewątpliwie sianiem pogłosek o zagrożeniu Memla i Ragnety chcieli Żmudzini odciągnąć uwagę strony krzyżackiej od zamków zakonnych na Żmudzi, które strona litewsko-żmudzka chciała przede wszystkim zaatakować. Mimochodem wspominał o tym w swoim liście kompan wójta żmudzkiego pisząc, że Witold zapowiadał bojarom żmudzkim szybkie przybycie i zbombardowanie zamków krzyżackich - niewątpliwie żmudzkich [...]. Tomasz Possecke zauważał też w swoim liście, że Witold każdego dnia posyła swoich posłańców do włości żmudzkich, aby tam wzniecali niepokój. Według niego wielki książę litewski (przed władzami zakonnymi?) przedstawia się w lepszym świetle Jak on chce. Na końcu zaś swojego listu kompan wójta źmudzkiego dodawał, że w związku z tym że wszędzie dookoła nieprzyjaźnie jest, nie będzie więcej mógł wysyłać do Ragnety posłańców i listów.

Rzeczywiście po Bożym Ciele (po 6 czerwca) 1409 r. gromada Źmudzi- nów dotarła pod Memel. Napastnikom udało się jedynie zabić wielu ludzi tamtejszego komtura (na wybrzeżu, od strony Żmudzi) i zrabować pewną liczbę koni..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 275

"...Zapewne już 7 czerwca po Bożym Ciele 1409 r. Witold ustanowił wspomnianego już wyżej Rumbolda Wolimuntowicza swoim starostą na Żmudzi. Rumbold przejmował włości żmudzkie pod władanie wielkiego księcia litewskiego przy pomocy bojarów żmudzkich - o czym dowiadujemy się z korespondencji krzyżackiej - Wazbuta (?), Bernarda Klausigajły z Rosień, Jerzego Galmina z Ęjragoły i komornika z litewskich Birsztan Getawta. Z kolei synów - Piotra Nigajły, Jana Lawgizwida, Argela i innych bojarów żmudzkich (wcześniej wiernie służących Zakonowi) - 13 czerwca 1409 r. zabrano na Litwę jako zakładników. Rumbold, zaraz po objęciu urzędu starosty źmudzkiego, zaczął we włościach żmudzkich zastępować komorników z nadania krzyżackiego swoimi ludźmi..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 275

"...Następnym posunięciem starosty żmudzkiego Rumbolda było wysłanie pod Friedeburg nad Niemnem najważniejszych bojarów żmudzkich wraz ze strażnikami, którzy otoczyli zamek [...]. Następnie posłańcy żmudzcy próbowali nakłonić burgrabiego krzyżackiego we Friedeburgu, aby wydał im zamek, jednak spotkali się z odmową. Żmudzini bez dział czy machin oblężniczych nie stanowili większego zagrożenia dla dobrze umocnionej warowni krzyżackiej. Załogę Friedeburga martwiło jednak posiadanie małej ilości prowiantu, a także budziła niepokój informacja, że Witold zamierza przybyć z działami pod Friedeburg i ustawić je z czterech stron tego zamku.

Posłano także w tym czasie Żmudzinów z włości knetowskiej do dworu w Christmemlu. Zastali tam oni tylko cztery konie i ludzi, których uprowadzili. A gdy Żmudzini umacniali się przy drogach wodnych i lądowych między Ragnetą a Friedeburgiem, od północy Inflantczycy (niewielki oddział?) wtargnęli do dwóch małych włości żmudzkich, jednak przez wybiegających z ukrycia z okrzykami Żmudzinów zostali zmuszeni do odstąpienia

Jak widać, powyższe działania zbrojne nie doprowadziły jeszcze wtedy do zajęcia i poddania całej Żmudzi władztwu Witolda. Niektórzy bojarzy żmudzcy byli przeciwnikami rządów Witolda na Żmudzi w czerwcu 1409 r.

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 276-277

"...Gdy wielki mistrz po wizycie w Memlu, Tylży i Ragnecie powrócił (przed 9 czerwca) swoją nasadą [...] przez Labiawę i Tapiawę do Królewca, dotarły do niego białe jastrzębie i sokoły od wielkiego księcia litewskiego. Witold tym podarkiem niewątpliwie odwdzięczał się za wcześniej przysłane mu 2 łaszty wismarskiego piwa, a także chciał zapewne uśpić jego czujność co do poczynań Litwy na Żmudzi.."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 277-278

"...Tak na Żmudzi, jak i na Litwie nawoływano do przygotowywania koni i zbroi. Na zamku w Kownie miało się naradzać 60 najznamienitych bojarów (litewskich i zapewne także żmudzkich). W razie wyprawy zakonnej na Żmudź Witold obiecywał swojemu staroście żmudzkiemu podesłać 2000 zbrojnych. Wielki książę litewski ściągnął i rozlokował przy sobie także wielu Tatarów..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 279

"...Wielki książę litewski nie krył się już z tym, że nie chce dalej utrzymywać pokoju z Zakonem, a nawet publicznie uzasadnił swoją decyzję. Witold miał w Kownie wobec zgromadzonych Litwinów oświadczyć, że od dawna nakłaniali go do tego król polski i wielki książę moskiewski, aby nie dotrzymywał z Zakonem pokoju, na co on przedtem nigdy nie mógł się zgodzić. Jednak obecnie ma namacalne dowody, że z jednej strony Krzyżacy kierują swoją zaborczość na jego ziemie (Żmudź i inne), a z drugiej napierają na ziemie Królestwa Polskiego, odbierając mu dawne ziemie i zamki, jak m.in. Drezdenko. Skoro więc oni chcą mieć więcej niż im się należy i na nikogo się nie oglądają, to on nie chce dalej być z nimi w pokojowych stosunkach. Wówczas marszałek dworu Stanisław Czupurna zwrócił uwagę Witoldowi, że przecież zna dobrze tych Niemców, którzy prawnie zajęli ich ziemie, budowali na nich zamki i chcieli z nich korzystać. Odpowiedział mu wtedy wielki książę, że to prawda, ale Krzyżacy są nienasyceni, wszystkiego im za mało i wciąż wyciągają zaborcze ręce po więcej.

Pomimo to Witold nie chciał być tym, który uderzy jako pierwszy i rozpocznie wojnę; nawet nakazywał, aby w jego ziemiach Niemcom nie czyniono nic złego. Jak dowiadujemy się z listu komtura domowego w Ragnecie, kierowanego do komtura ragneckiego z 15 czerwca 1409 r., przybyli z Rosień do Kowna Żmudzini mieli publicznie oświadczyć, że wypowiedzieli wojnę Krzyżakom i przybywają szukać opieki wielkiego księcia. Witold widząc, że dzieje się to w obecności wielu Niemców (kupców i mieszczan), w ostrych słowach miał skarcić owych Żmudzinów za to, że wypowiedzieli posłuszeństwo Zakonowi. Nocą jednak potajemnie poprowadzono owych przybyszy do Wilna; udał się tam także wielki książę. W Wilnie Witold już jawnie miał zapewniać Żmudzinów o swojej pomocy przeciwko Krzyżakom. Miał zalecać też włościom rosieńskiej i ejragolskiej gromadzenie dobrych ogierów. Początkowo wielki książę litewski Żmudżinów przybyłych na Litwę tylko w sposób niejawny zapewniał o swoim wsparciu, jak i ujawniał wobec nich - również za pośrednictwem posłańców słanych na Żmudź - swoje zamiary. Posłańcy litewscy mieli radzić Żmudzinom, gdyby wielki mistrz albo wielki marszałek ich zapytywał, dlaczego wypowiedzieli posłuszeństwo Zakonowi, aby mówili, że wójt żmudzki jednych z nich kazał wieszać, drugich ścinać lub ćwiartować, a ich żony chciał uczynić niewolnicami i też dzieci niewolnikami, a oni do tego nie chcieli dopuścić. Witold miał przed 15 czerwca 1409 r. posyłać po najznamienitszych przedstawicieli dziewięciu włości żmudzkich, położonych w pobliżu ziem zakonnych, ci zaś mieli potajemnie przybyć do niego do Trok. Wielki książę chciał, aby te włości szykowały się z nim do wielkiej wyprawy na Królewiec, aby Niemców tępić i zabijać, a następnie zepchnąć ich ku wodzie i w niej potopić. Żmudzini mieli być gotowi, jak zbiorą plony. Z kolei z listu wielkiego marszałka kierowanego do wielkiego mistrza (z 21 czerwca 1409 r.) dowiadujemy się, że Żmudzini mieli zapytywać Witolda, dlaczego nakazywał im budować zamki dla Krzyżaków, skoro nie zamierzał dotrzymywać im pokoju? Mówili przy tym, że dniem i nocą będą obawiali się zemsty Krzyżaków, jeśliby któryś z zamków zburzyli. Wielki książę miał im wówczas odpowiedzieć, żeby się nie martwili, że jak tylko sprzątną zboże z pól, on te zamki odbierze Zakonowi i one już nie będą im zagrażać. Innym razem Witold miał powiedzieć, że ja nie rozpocznę wojny, jeżeli jednak rozpoczną ją panowie zakonni, to wiedzcie, iż przenigdy dopóki żyję, nie będę ich przyjacielem..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 280-281

"...W sytuacji takiego wzrostu napięcia między obydwoma państwami trudno się dziwić, że między 16 a 21 czerwca 1409 r. w Ragnecie na polecenie wielkiego mistrza zatrzymano pięć statków [...], wynajętych - o czym wyżej wspominano - przez wysłanników Witolda [...]

Ulryk von Jungingen nakazał te pięć statków zatrzymać i zarekwirować przewożony na nich ładunek wkrótce po tym, jak dotarły do niego wieści o całkowitym opanowaniu Żmudzi przez Witolda..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 182-285

"...Ulryk von Jungingen chciał się natomiast utwierdzić w przekonaniu, czy Polska zdecydowanie stanie przy Litwie w obliczu nowego konfliktu, czy zdecyduje się powstrzymać Witolda przed prowadzeniem agresywnej polityki. Wysłane do Jagiełły w czerwcu poselstwo komturów toruńskiego i grudziądzkiego nie otrzymało żadnej odpowiedzi, ponieważ król stwierdzał, że stanowisko w tej sprawie zająć będzie mógł dopiero w następnym miesiącu podczas obrad zjazdu w Łęczycy..."

Fragment książki: Jarosław Nikodem "WITOLD" s. 281

22 czerwca 1409 r. komtur człuchowski Gamrath von Pinzenau donosił wielkiemu mistrzowi m.in., że Polacy z Królestwa Polskiego [...] mieli zapewniać Witolda o ich pomocy [...] w razie wojny z Zakonem Krzyżackim..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 285

"...Natomiast na Żmudzi położenie krzyżackiej administracji stawało się coraz trudniejsze. 3 lipca 1409 r. z zamku Thobys wójt żmudzki Michał Küchmeister żalił się wielkiemu marszałkowi Fryderykowi von Wallenrode na problemy, jakie ma z przesyłaniem korespondencji. [...] Przykładowo 2 lipca - jak informował wójt - powrócił do niego (wraz ze zbiegami - Żmudzinami) tylko jeden jego strzelec, gdyż drugi strzelec wraz z Witingiem wpadł w ręce nieprzyjaciela. Kończąc swój list Michał Küchmeister wspominał o coraz większym zagrożeniu dla jego zamku, a także dla Ragnety?. W następnym liście do wielkiego marszałka, z 8 lipca 1409 r., także pisanym z Thobysa, wójt żmudzki informował o tym, czego dowiedział się od dwóch zbiegów. Miał bowiem Witold od 5 lipca rozłożyć się z wszystkimi jego bojarami [...] w lesie Wolgerye, rozciągającym się między Rumszyszkami i Żyżmorami [...] na południowy wschód od Kowna. W związku z tym Michał Küchmeister oczekiwał każdego dnia ataku wojsk litewskich na Żmudź..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 285-286

"...Natomiast 12 lipca 1409 r. komtur domowy w Ragnecie [...] w swoim piśmie informował o pobycie komtura ragneckiego Eberharda von Wallenfels u Witolda w Kownie. Wielki książę litewski po przeczytaniu listu od Ulryka von Jungingen i w związku z przybyciem komtura ragneckiego miał polecić rozpuścić część zbrojnych, których zgromadził przy sobie, a innym, zdążającym do niego, nakazał wracać do domu. Niewątpliwie wówczas wielki mistrz musiał w swoim liście powiadomić Witolda o zajęciu statków w Ragnecie z

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 286

"...Zjazd króla z przedstawicielami stanów Polski zwołany do Łęczycy (17 lipca 1409 r.) zdecydował o podtrzymaniu Litwy w jej walce z Zakonem, chociaż nie zamierzał natychmiast podjąć kroków zbrojnych, choćby ze względu na brak przygotowań sił zbrojnych w okresie żniw. Zjazd wysłał więc do wielkiego mistrza poselstwo na czele z arcybiskupem gnieźnieńskim Mikołajem Kurowskim, obok kilku panów wielkopolskich. Posłowie ci mieli zręcznie zgłosić propozycję ugodową, tj. przekazania wszelkich spraw spornych istniejących między Polską i Litwą a Zakonem, a więc i Żmudzi, międzynarodowym rozjemcom. Aż do ich decyzji Zakon miał się wstrzymać z atakiem przeciw zbuntowanej Żmudzi i podobnie jak Witold wycofać z niej swoje siły, Propozycje te stawiały więc przynależność Żmudzi do państwa zakonnego jako podlegającą dyskusji - co było dla Zakonu nie do przyjęcia. Zarazem jednak posłowie polscy mieli oznajmić, iż w wypadku braku zgody na te propozycje, Jagiełło nie wezwie Witolda, aby odwołał swoje wojsko ze Żmudzi. Faktycznie oznaczać to miało rozpoczęcie działań wojennych przez Zakon - ale nie tylko z Litwą, lecz i z Polską..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 52

"...Według relacji Długosza wielki mistrz zwrócił się wtedy do polskich posłów z zapytaniem, czy mogą go zapewnić, że nie dozna od króla przeszkody, gdy pójdzie ukarać Żmudzinów, gdyż w przeciwnym razie Zakon całą potęgą uderzy na Litwę. Na to Mikołaj Kurowski miał odpowiedzieć: „Mistrzu, przestań nas straszyć wypowiadaniem wojny Litwie, ponieważ, jeżeli zdecydujesz się na nią, bądź pewien, że podczas gdy ty napadniesz na Litwę, nasz król najedzie Prusy. Wrogów Litwinów uważamy za naszych wrogów i jeżeli ich zaczepisz, skierujemy oręż przeciw tobie". Uradowany tym oświadczeniem mistrz dodał: „Jestem ci wdzięczny, przewielebny ojcze, że nie ukryłeś zamiarów króla twego. Ja bowiem upewniony całkowicie twym wystąpieniem, skieruję atak raczej na głowę niż na członki, raczej na zasiedloną niż opuszczoną ziemię i raczej na miasta i wsie niż gaje, kierując na Polskę wojnę i oręż przeznaczony przeciw Litwie..."

Fragment książki: J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański "WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO" s. 196

"...31 lipca 1409 r. z zamku Thobys wójt żmudzki Michał Küchmeister donosił wielkiemu marszałkowi Fryderykowi von Wallenrode, że jego tłumacz (tolk), posłany z pismem wielkiego mistrza do Witolda (będącym niewątpliwie odpowiedzią Ulryka von Jungingen na ostatnie zarzuty wielkiego księcia), niedaleko Kowna, do którego jechał, aby przekazać list staroście kowieńskiemu Janowi Sunigajle, dostrzegł barykady przy moście na Niemnie oraz przygotowane otwory na działa..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 289-290

"...Już w okresie pierwszych działań wojennych władze krzyżackie szukały sprzymierzeńców w walce z Polską Jagiełłową w skali europejskiej, przy czym mieli to być zarówno sojusznicy militarni, jak i polityczni, działający siłą swego autorytetu na przeciwników Zakonu.

Pierwszymi sprzymierzeńcami stali się książęta zachodniopomorscy szczeciński Świętobor II i wołogojski Warcisław VIII, szukający głównie finansowych korzyści, w imię swoich politycznych interesów, a obawiający się przy tym przewagi militarnej Zakonu. Władze jego zawarły z nimi już w ciągu sierpnia 1409 r. formalne akty przymierza, skierowanego przeciw Polsce i Litwie, jakoby w obronie zagrożonego Zakonu i całego chrześcijaństwa. Dostarczenie posiłków pomorskich miało zostać sowicie opłacone przez Zakon.

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 57

"...5 sierpnia 1409 r. w liście pisanym z Królewca wielki marszałek Fryderyk von Wallenrode przedstawiał wielkiemu mistrzowi plan, według którego możliwe byłoby dotarcie bez przeszkód oddziałów komtura ragneckiego i prokuratora insterburskiego do Thobysa i Friedeburga dla wsparcia obrony obu nadniemeńskich zamków. Wymarsz zbrojnych miałby nastąpić w najbliższy czwartek (8 sierpnia); w ciągu ośmiu dni oddziały krzyżackie dotarłyby do granicy. Następnie komtur ragnecki ze swoimi ludźmi na statkach (Niemnem), a prokurator insterburski ze zbrojnymi konno, dotarliby zarówno do Thobysa (albo w jego pobliże), jak i do Friedeburga. Dla zmylenia przeciwnika miano wysłać wójtowi żmudzkiemu list z fałszywymi informacjami, licząc na to, że pismo zostanie przechwycone przez Żmudzinów albo ludzi Witolda. W tym fałszywym liście miano informować Michała Küchmeistera, że dostojnicy z Elbląga, Dzierzgonia, Bałgi, Brandenburga i Ragnety wraz ze swoimi siłami wyruszą w najbliższy czwartek (8 sierpnia) i w ciągu ośmiu dni przybędą nad rzekę Świętą (Swynton), gdzie się rozłożą. Do rozlokowanych wojsk nad rzeką Świętą miały też przybyć konno wójt żmudzki z wszystkimi swoimi siłami, już bez ponownego wezwania.."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 291-292

"...W konsekwencji to Zakon stał się więc inicjatorem zbrojnej agresji na - nieprzygotowaną zupełnie - Polskę Jagiellońską. Poselstwo polskie opuściło od razu Malbork, gdzie 6 sierpnia został wystawiony formalny akt wypowiedzenia (tzw. list wypowiedni) przez Zakon wojny przeciwko Polsce. Jako główny powód podana została „zdrada Żmudzinów", których poparł król polski. Dlatego Zakon musi zabezpieczyć się przeciwko niemu i jego poddanym, chociaż nie zamierza go ostrzegać, gdyż to Jagiełło bez uprzedzenia zagarnął Żmudź. Akt ten dotarł do Jagiełły dopiero 14 sierpnia 1409 r. w małopolskim Korczynie, powodując zaskoczenie i obawę kierownictwa polskiego co do losów zbyt szybko rozpoczętej przez Zakon wojny..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 53

"...Wszystko to ułatwiło Zakonowi szybsze podjęcie zbrojnej inicjatywy: wielki mistrz zdecydował się najpóźniej 10 sierpnia 1409 r. na koncentrację większości sił zbrojnych na terenie nadgranicznej ziemi chełmińskiej i to w rejonie miasta i zamku Brodnicy. Tam też już w połowie sierpnia zebrały się znaczne siły Zakonu i części jego poddanych, wraz z artylerią ogniową. Naczelne dowództwo nad nimi objął sam Ulryk von Jungingen i wielki marszałek Fryderyk von Wallenrode. Jednocześnie na obszarze południowego Pomorza Gdańskiego w rejonie Tucholi i Człuchowa nastąpiło zebranie drugiej, większej grupy zbrojnej pod dowództwem komturów z obu tych ośrodków. Koncentracja sił Zakonu nastąpiła także na terenie Nowej Marchii na granicy z północno-zachodnią Wielkopolską. Również w graniczącym z ziemiami księstwa czerskiego i warszawskiego (władztwem księcia Janusza I) komturstwie ostródzkim zgromadziły się zbrojne oddziały Zakonu..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 53

"...Zapewne już po 9 sierpnia doszło do wypadów niektórych oddziałów krzyżackich na nadgraniczne tereny polskie, na co później skarżyła się strona polska, iż miały one miejsce przed dotarciem listu wypowiedniego Zakonu do rąk Jagiełły..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 53-54

"...Jednak generalny atak tych sił nastąpił 16 sierpnia, przy czym główne uderzenie nastąpiło z ziemi chełmińskiej (tj. rejonu Brodnicy) do ziemi dobrzyńskiej, pod dowództwem samego wielkiego mistrza. Wojska jego, nie szczędząc gwałtów i okrucieństw na bezbronnej ludności polskiej, w ciągu dwóch tygodni zajęły siłą dwa główne ośrodki ziemi dobrzyńskiej, zamki: Dobrzyń nad Wisłą i Bobrowniki, zmuszając załogi polskie do kapitulacji lub do odejścia. Propozycja zawarcia rozejmu zgłoszona w imieniu Jagiełły pod murami obleganych Bobrownik przez arcybiskupa Kurowskiego, została przez wielkiego mistrza odrzucona. Ostatni atak krzyżacki poszedł na nadgraniczny zamek polski w Złotorii nad Drwęcą i Wisłą, który 2 września siłą zdobyto, mimo dzielnego oporu polskiej załogi. Zamek został następnie w znacznej mierze zburzony, aby nie mógł w przyszłości służyć stronie polskiej. Zakon zyskał więc w opanowanej ziemi dobrzyńskiej dogodną bazę operacyjną do dalszych działań przeciwko innym ziemiom polskim - Mazowszu i Kujawom, a także dalszym centralnym ziemiom Polski, a zarazem argument w przetargach z Jagiełłą w kwestii Żmudzi. Zyskiwał też możliwość trwałego zawłaszczenia kolejnego fragmentu polskiej ziemi.

Łącznie z atakiem na ziemię dobrzyńską 16 sierpnia nastąpiło uderzenie wojsk Zakonu z południowej strefy Pomorza Gdańskiego na teren Krajny aż do linii Noteci, przy spaleniu kilku miasteczek i wielu wsi wielkopolskich. Najsilniejszy atak nastąpił na ważny nadgraniczny ośrodek polski na północnych Kujawach - zamek i miasto Bydgoszcz nad Brdą. Po krótkim oblężeniu wskutek zdrady burgrabiego zamkowego zamek został 28 sierpnia opanowany wraz z miastem i obsadzony załogą Zakonu. Tak Zakon więc zyskał oparcie na północnych Kujawach i dobrą bazę wypadową do dalszych planów aneksyjnych wobec całych Kujaw i centralnych ziem Polski, blokując zarazem siłom polskim dojście na Pomorze Gdańskie. Opiekę nad zamkiem bydgoskim pełnił komtur świecki Henryk von Plauen, zdecydowanie zamierzający utrwalić władzę Zakonu nad dolną Brdą.

Dalsze wypady podjęły po 16 sierpnia oddziały krzyżackie w Nowej Marchii, opanowując niektóre miasteczka w ziemi wałeckiej (północno-zachodnia Wielkopolska), choć daremnie oblegając sam Wałcz. Oddziały z terenu komturstwa ostródzkiego dokonały w tym czasie wypadu na ziemie księstwa czersko-warszawskiego, powodując wiele zniszczeń i rabunków. Natomiast ziemie zachodniego Mazowsza (tj. płockiego) zostały przez Zakon oszczędzone ze względu na wyraźnie neutralne stanowisko zajęte przez księcia Siemowita IV..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 54

"...W noc św. Bartłomieja (24 sierpnia) 1409 r., z obawy przed nadciągającymi Żmudzinami, wójt żmudzki Michał Küchmeister po opuszczeniu Thobysa wraz z wszystkimi jego mieszkańcami nakazał spalić ten zamek. Nie mógł bowiem go bronić z powodu choroby, która powaliła jego załogę. Wójt żmudzki ze swoimi ludźmi {panami i służebnymi) udał się zapewne najpierw do Ragnety, skąd tamtejszy koniuszy karwanowy miał ich wszystkich zabrać do Labiawy. Jak się okazało, wszyscy oni byli tak chorzy, że nie nadawali się do dalszej drogi do Memla..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 296

"...Wtedy, zapewne już 25 sierpnia 1409 r., pod Friedeburg nad Niemnem, jedyny, jaki pozostawał jeszcze w rękach krzyżackich na Żmudzi, przybył Witold wraz z wszystkimi swoimi siłami i także wieloma działami [...]. Friedeburg zdobyto zapewne po niedługiej jego obronie - jak odnotował kronikarz krzyżacki - z powodu braku żywności. Krzyżacy nie wysłali na pomoc Friedeburgowi swoich oddziałów, bo nie dysponowali wtedy w tym rejonie odpowiednimi siłami. Jedynie w związku I pogłoską, że Witold zamierza potem dalej ruszyć aż do Memla umacniali ten zamek, jak też warownie po drodze - w Ragnecie i Tylży.

Wraz z utratą Friedeburga Zakon tracił ostatni skrawek żmudzkiej ziemi i definitywnie kończył tu swoje panowanie. Odtąd cała Żmudź znalazła się faktycznie w rękach Witolda i podległych mu Żmudzinów..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 296

"...Strona polska, zdecydowanie nieprzygotowana do poważniejszej akcji zbrojnej, nie mogła się od razu zdobyć na silniejsze przeciwuderzenie. Jagiełło zabronił nawet dowódcom na północnych obszarach Polski podejmowania szerszej inicjatywy militarnej, a nawet obrony innych ośrodków na Kujawach czy w Wielkopolsce (Inowrocław, Nakło). Dążył bowiem do koncentracji zwołanych już sił pospolitego ruszenia wielkopolskiego z małopolskim. Dlatego tylko na własną rękę książę czersko-warszawski Janusz polecił dokonać swoim wojskom wyprawy odwetowej do południowej strefy komturstwa ostródzkiego, co doprowadziło do spalenia miasta Działdowa i okolicznych wsi. Także zebrane już pospolite ruszenie wielkopolskie przed 4 września dokonało niszczącego wypadu do Nowej Marchii. Jednak część oddziałów doznała porażki w starciu nad Notecią z siłami nowomarchijskimi Zakonu. Natomiast na Żmudzi wojska krzyżackie wycofały się do Prus, nie będąc w stanie zahamować rosnącego nacisku oddziałów żmudzkich wspieranych przez Litwinów.

Jednak wieści o gromadzeniu wojsk przez Jagiełłę spowodowały, iż wielki mistrz nie podjął już dalszej akcji w głąb Kujaw. Nie zastosował też represji wobec Mazowsza wschodniego, a jedynie umocnił zamki w Bobrownikach i Bydgoszczy oraz brody nad Drwęcą, koncentrując swoje siły na pograniczu Pomorza Gdańskiego..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 54-55

"...W początkach września 1409 r. siły pospolitego ruszenia z Małopolski gromadziły się w Wolborzu, dokąd przybył także Jagiełło, czekając na dojście Witolda. [...]

Król wyruszył z Wolborza w połowie września na północ, docierając z większością sił małopolskich do Łęczycy, dokąd doszły oddziały wielkopolskiej szlachty. Rachuby na dojście wojsk litewskich z Witoldem okazały się mylne, mogły one dotrzeć dopiero w następnym roku (ze względu na problemy komunikacyjne, wyżywienia i paszy dla koni). Jagiełło musiał więc tylko z siłami pospolitego ruszenia z Mało- i Wielkopolski kontynuować marsz na Kujawy..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 55

"...książę mazowiecki Bolesław i książę litewski Zygmunt Kiejstutowicz ze swoimi wojskami uderzyli na Prusy w okresie pertraktacji rozejmowych, o których w czasie dokonywania ataku zapewne jeszcze nie wiedzieli. Owi książęta nie mieli najwyraźniej również wiedzy o podpisanym rozejmie 8 października 1409 r., gdyż być może dopiero tego dnia właśnie opuszczali złupione przez siebie ziemie pruskie. Najbardziej ucierpiało w efekcie omawianych działań militarnych Działdowo i 14 wsi wokół tego miasta. Natomiast miasta Dąbrówno i Nidzica (wspomniane u Długosza) poniosły znaczne mniejsze straty (albo nawet żadne). Kronikarz krzyżacki chyba nieprzypadkowo tutaj nie wspomniał o tych miastach..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 301

"...Odzyskanie Bydgoszczy było przede wszystkim sukcesem moralnym strony polskiej. Natomiast nie mogło ono wywrzeć decydującego wpływu na pertraktacje rozejmowe, szczególnie wobec niedostatecznego przygotowania wojsk polskich do dalszej akcji na Pomorzu Gdańskim oraz spóźnionej, jesiennej pory i braku pomocy ze strony Litwy. Tak więc 8 października 1409 r. został zawarty na granicy polsko-krzyżackiej nad Brdą niezbyt dla Polski korzystny układ rozejmowy (oparty na traktacie kaliskim 1343 r.), mający trwać do 24 czerwca 1410 r. Podczas jego trwania Wacław czeski miał wydać w lutym 1410 r. wyrok polubowny, zwłaszcza co do Żmudzi, której Jagiełło nie miał obecnie udzielać żadnej pomocy. Obie strony zatrzymywały posiadane ziemie i grody. Tak więc ziemia dobrzyńska nadal miała być okupowana przez Zakon, co było dla niego okolicznością zdecydowanie korzystną, liczył on przy tym na jej przyznanie wyrokiem Wacława IV. Litwa nie została wymieniona w układzie rozejmowym, co budziło w Zakonie nadzieję na rozerwanie jedności Jagiellońskiej monarchii (a co było łudzeniem się)..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 56

"...Zabiegi dyplomatyczne nie przerwały przygotowań do wojny. Jej plan ustalono już zapewne jesienią 1409 r. na tajnej naradzie w Brześciu, w której uczestniczyli jedynie Jagiełło, Witold i podkanclerzy Mikołaj Trąba. Przez całą zimę i wiosnę robiono zapasy, szykowano wozy i miecze, stawiano w gotowości chorągwie. Za radą panów polskich Jagiełło sprowadził na żołd biegłych w sztuce wojennej Czechów i Morawian, ściągnięto Besarabów, Wołochów, Ormian i Tatarów. Wreszcie, jak podaje Długosz, „król polski Władysław biorąc pod uwagę, że nie została mu żadna nadzieja na zachowanie pokoju z Krzyżakami, rozesłał listy i wici i nakazał wszystkim panom, rycerzom i poddanym swojego Królestwa Polskiego i podległych mu ziem chwycić za broń i ruszyć do Prus przeciw Krzyżakom. Chcąc zaś zostawić granice swojego królestwa zabezpieczone od strony Węgier, pozostawił w mieście i na zamku sądeckim jako starostę kasztelana lubelskiego Jana ze Szczekocin z rodu Odrowążów i poddał mu wszystkich, uwalniając ich z wyprawy pruskiej, z powiatów sądeckiego i szczyrzyckiego i z ziemi bieckiej..."

Fragment książki: J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański "WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO" s. 201-202

"...Do najpilniejszych spraw należało ściągnięcie pomocy z zagranicy. Już na wieść o zbrojeniach przeciw Zakonowi w Polsce, a także o nieprzychylnej Jagielle postawie Zygmunta Luksemburskiego, do kraju wrócili samorzutnie niektórzy wybitni rycerze, przebywający dotąd na dworze węgierskim. Byli to: znakomity rycerz Zawisza Czarny z Garbowa i jego brat Jan Farurej, herbu Sulima (z ziemi sandomierskiej), a także Wielkopolanie: Janusz Brzozogłowy herbu Grzymała i Wojciech Malski herbu Nałęcz. Ich powrót miał znaczenie zarówno moralno-patriotyczne, liczące się w opinii europejskiej, jaki praktyczne, gdyż Jagiełło z miejsca powierzył niektórym z nich funkcje organizacyjne: Brzozogłowy otrzymał starostwo bydgoskie, a więc obronę północnych Kujaw..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 66

"...Warto za Długoszem podkreślić, że „rycerze polscy przebywający na dworze Zygmunta Luksemburskiego, Zawisza Czarny i Jan Farurej, dziedzice Garbowa, herbu Sulima, Tomasz Kalski, herbu Róża, Wojciech Malski, herbu Nałęcz, Dobiesław Puchała z Węgrów, herbu Wieniawa, Jan Brzogłowy, herbu Grzymała, Skarbek z Góry, herbu Habdank, i inni... dowiedziawszy się, że ich władca i pan przyrodzony, król polski Władysław, przygotowuje wyprawę przeciw Krzyżakom i że między jego Najjaśniejszym Majestatem a królem Zygmuntem, któremu służyli, wynikła zawzięta nienawiść mająca zrodzić burzę wojenną... opuszczają go, przybywają do króla polskiego Władysława, by walczyć z nieprzyjaznymi Krzyżakami i wszystkimi innymi jego wrogami..."

Fragment książki: J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański "WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO" s. 202

"...W obu krajach, a więc zarówno w Polsce, jak i w Wielkim Księstwie Litewskim, rozpoczęto - prowadzone na szeroką skalę - przygotowania do wojny z Zakonem, nie zaniedbując przy tym prowadzenia polsko-litewskiej akcji dezinformującej stronę krzyżacką. Np. 20 stycznia 1410 r. z Pułtuska [...] na Mazowszu Ludwik von Stelen, zapewne kupiec i szpieg na usługach Zakonu, pisał do wielkiego mistrza, że podczas pobytu w Bełzie na Rusi [...] dowiedział się, że król Polski polecił we wszystkich swoich miastach odlewać działa na pociski kamienne {największe jak mogą) oraz prosił wszystkie swoje ziemie, aby przygotowywały się [do wojny] i były w pogotowiu. Także Witold - według słów tego informatora - zgromadził wielki lud [...] przy sobie i również chana tatarskiego [...] wzywał pisemnie, aby 6000 swoich ludzi skierował do Wilna..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 305

"...Wreszcie 15 lutego 1410 r. w Pradze król Czech Wacław IV Luksemburski wydał wyrok. Ziemia dobrzyńska miała wprawdzie zostać zwrócona Polsce, ale dopiero po objęciu przez Zakon Żmudzi. [...] Do tego czasu ziemią dobrzyńską miał zarządzać przedstawiciel króla czeskiego Benesz von Donyn. W przypadku niedopełnienia warunków zwrotu Żmudzi, ziemia dobrzyńska miała powrócić pod władzę krzyżacką. Posłowie polscy od razu odrzucili tak stronniczy wyrok i na znak protestu opuścili zamek w Pradze. Dla Królestwa Polskiego oznaczało to ostateczne pogrzebanie nadziei na pokojowe ułożenie stosunków z Zakonem Krzyżackim, który obecnie mógł głosić, że był gotów do poddania się wyrokowi sądu rozjemczego, ale Polska się od tego wyroku uchyliła..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 306

"...1 kwietnia 1410 r. - według nieścisłych doniesień szpiega krzyżackiego - mieli rzekomo się spotkać w Brześciu nad Bugiem Władysław Jagiełło, Witold, książęta mazowieccy i inni książęta pogańscy. Do Brześcia został więc niezwłocznie posłany z rozmaitymi towarami kupiec (a w istocie szpieg), aby dowiedzieć się, o czym rozmawiali uczestnicy brzeskiego zjazdu. Ów szpieg krzyżacki miał także później udać się do Łucka, aby przyjrzeć się pochodowi zbrojnych z Litwy, Rusi, ziem tatarskich, Podola, Armenii, Besarabii, Wołoszczyzny i Turcji, aby się zorientować, jakiego rodzaju są to wojska, jak silne i w którym kierunku podążą. Krzyżacy pozyskali wówczas również i inne informacje. Mianowicie Witold miał w tym czasie prosić wszystkich swoich ludzi, aby przygotowywali się do wojny [...]. Polacy gromadzili ogiery i zbroje [...]. Marszałek księcia Janusza I mazowieckiego, Scibor Rogala z Sąchocina, miał polecić wytyczyć (wyorywając pasy?) trzy drogi: z Makowa Mazowieckiego przez Różan do Ostrołęki, z Ostrołęki w kierunku na Ortelsburg (dzisiejsze Szczytno) oraz z Makowa Mazowieckiego w kierunku na Nidzicę i Działdowo. Na Mazowszu z obawy przed atakiem (jeszcze przed upłynięciem rozejmu) rozstawiono wokół Narwi i przy Wiśle obronę terytorialną kraju (landwerę). Ponadto dniem i nocą cięto grube deski - dyle, spławiano pnie drzew i wańczos, które zatrzymywane w pewnych miejscach na Wiśle służyły do budowy mostów.

Z kolei 18 kwietnia 1410 r. komtur domowy Torunia donosił wielkiemu mistrzowi, że król polski i wielki książę litewski mieli w swoich ziemiach apelować, żeby wszyscy byli gotowi do wymarszu za cztery tygodnie i uderzenia razem [...] na Pomorze Gdańskie..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 308-309

"...Zakon, niestety, wówczas nie mógł liczyć na posiłki z Inflant, których władze w obliczu zbliżającego się decydującego starcia militarnego Zakonu z Polską i Litwą zajęły stanowisko wyczekujące, chcąc uniknąć za wszelką cenę zbrojnego konfliktu z przygotowanym do wojny Wielkim Księstwem Litewskim. 15 maja 1410 r. wielki mistrz Ulryk von Jungingen skierował list do mistrza inflanckiego Konrada von Vietinghof, w którym jako zwierzchnik Zakonu nakazywał mu posłuszeństwo i podjęcie szybkich przygotowań do wojny. W myśl założeń Ulryka mistrz inflancki miał część swoich wojsk wysłać natychmiast do Prus, a głównymi siłami uderzyć na Wielkie Księstwo Litewskie w wypadku zerwania zaplanowanych na 17 czerwca 1410 r. rokowań pokojowych polsko-krzyżackich w Toruniu. List ten Konrad von Vietinghof otrzymał dopiero 28 maja 1410 r., bezpośrednio po potwierdzeniu w dniu 26 maja 1410 r. zawartego w sierpniu 1409 r. układu z Witoldem o trzymiesięcznym wypowiedzeniu wojny. W pięć dni później, to jest 2 czerwca mistrz inflancki udzielił wielkiemu mistrzowi odpowiedzi. Jej treść, uzgodniona z dostojnikami zakonnymi na kapitule w Wenden (Kiesi), zawierała informację o wypowiedzeniu przez Inflanty wojny Wielkiemu Księstwu Litewskiemu w dniu 28 maja 1410 r. i niemożliwości wysłania posiłków do Prus ze względu na zagrożenie Inflant ze strony Witolda. Kilka dni później Konrad von Vietinghof wysłał następny list do wielkiego mistrza, w którym ponownie tłumaczył się z niemożności wysłania mu posiłków, grożąc jednocześnie złożeniem rezygnacji z urzędu. Listy te dotarły do Malborka w połowie czerwca 1410 r. 15 czerwca 1410 r. Ulryk von Jungingen odpisał, że jeśli mistrz inflancki nie chce udzielić mu pomocy, niech odeśle pożyczone w 1408 r. działa i pieniądze..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 314

"...Natomiast Witold starał się uspokoić Zakon, co do organizowania ataków ze strony litewskiej. Dlatego 26 maja 1410 r. przed mieszczanami [...] w Trokach odczytano list [...] Witolda, w którym wielki książę litewski wraz z biskupem wileńskim Mikołajem z Gorzkowa (herbu Gierałt), starostą wileńskim Wojciechem Moniwidem, marszałkiem wielkim litewskim Stanisławem Czupurną, starostą wiłkomierskim Michałem Kieżgajłą i starostą kowieńskim Janem Sunigajłą tak oto oznajmiali: czynimy wiadomym i otwartym wszystkim tym, którzy ten list słyszą albo czytają, że my zapewniliśmy mocą tego listu przed nami i tymi naszymi, z tym czcigodnym panem Ulrykiem von Jungingen, wielkim mistrzem Zakonu Niemieckiego i jego ziemiami pruskimi, uroczyście zatwierdzamy przewidywany rozejm dotrzymać i zachować, z tym danym listem aż do najbliższego iw. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w dobrej wierze i bez wszelkiej groźby, odchodzenia i nowego podstępu; i mamy do zabezpieczenia tego i umocnienia wespół z tymi naszymi wypisanymi, nasze pieczęcie do listu poleciliśmy przywiesić.

Powyższym pismem Witold chciał chyba Krzyżaków uspokoić, aby w najbliższym czasie ruchów jego wojsk nie uważali za zbliżający się atak na ich ziemie, a tym samym nie pokrzyżowali jego planów i wcześniej nie uderzyli na ziemie litewskie..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 310

"...30 maja 1410 r. komtur ragnecki informował wielkiego marszałka Fryderyka von Wallenrode, że wielki książę litewski zdecydował się wraz i Władysławem Jagiełłą prowadzić wojnę przeciwko Zakonowi i prosił wszystkich bojarów, aby nie myśleli o żadnym pokoju [...]. Miał też wielki książę posłać królowi polskiemu 20 000 kop groszy (praskich?) na pozyskanie wojsk zaciężnych (geste). Dowiadujemy się także z tego listu o Żmudzinach, których Witold posadził przy stole obok siebie, a przybyłego ze Śląska Krzysztofa von Gersdorff, będącego w służbie króla węgierskiego, posadził na samym końcu stołu. Krzysztof von Gersdorff przybył do Witolda wraz ze służebnym [...] komtura ragneckiego. Wielki książę robił wyrzuty wysłannikowi węgierskiemu, że król Zygmunt nie dotrzymuje wystawionych przez siebie glejtów bezpieczeństwa. Odpowiadając na to Krzysztof von Gersdorff usprawiedliwiał Zygmunta, zasłaniając się tym, że Witold miał mu jedno miasto spalić [...]. Odjeżdżającemu Krzysztofowi von Gersdorff Witold przekazał podarki: jedną szubę (podszytą marnym jedwabiem), dwa spiczaste kapelusze i jeden ruski kapelusz, dwie pary rękawiczek, rudego jastrzębia oraz trzy psy..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 311

"...W rzeczywistości następowała późną wiosną szybka i planowa koncentracja większości sił Polski i Litwy na Mazowszu. W początkach czerwca oddziały litewskie z Witoldem na czele wyruszyły przez Niemen na Podlasie, gdzie zapewne połączyły się z oddziałami ruskimi i tatarskimi, po czym wzdłuż lewego brzegu Narwi dotarły przez dolny Bug do mazowieckiego Czerwińska na prawym brzegu Wisły (przed 30 czerwca)..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 77

"...10 czerwca 1410 r. z każdej włości na Żmudzi miało wyruszyć - jak donosili zbiegowie żmudzcy komturowi ragneckiemu - w sumie 400 jeźdźców (Reiter), po trzech na jednym wozie, czyli powinny ze Żmudzi wyruszyć 133 albo 134 wozy. Mieli oni się wyprawić na pięć tygodni. Jeżeli uznamy te doniesienia zbiegów za prawdziwe, wyruszyło wówczas 400 jeźdźców żmudzkich, czyli jedynie jedna chorągiew. Każdemu jeźdźcowi zapewne towarzyszył jeden albo dwóch pachołków. Żmudź przecież musiała przede wszystkim zorganizować obronę przed ewentualnym atakiem wojsk krzyżackich i zdecydowana większość jej potencjału militarnego musiała pozostać na ziemiach żmudzkich..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 311

"...W rzeczywistości przyjęto koncepcję koncentracji obu armii i to 24 czerwca w najbardziej dogodnym dla nich miejscu, tj. w pobliżu granicy pruskiej, nad spławną rzeką, wygodną dla transportu i zaopatrzenia na obszarze nie budzącym większego zainteresowania dowództwa krzyżackiego. Jako miejsce takie wybrano Czerwińsk na prawym brzegu Wisły, położony na ziemiach księstwa czerskiego Janusza I, w odległości około 80 kilometrów od południowej granicy Prus. Od zachodu osłonę Czerwińska stanowił warowny Płock. W Czerwińsku armia pospolitego ruszenia z Mało- i Wielkopolski miała się przeprawić mostem pontonowym na prawy brzeg Wisły i połączyć się tam z armią Witolda. Winna ona tam dojść z ziem Wielkiego Księstwa wzdłuż lewego brzegu Narwi, osłonięta więc linią tej rzeki i pasmem puszcz mazowieckich..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 62

"...24 czerwca 1410 r. po zachodzie słońca wygasło zawieszenie broni między Polską i Zakonem Krzyżackim. Tego dnia wieczorem silny oddział polski, utworzony z połączonych załóg Inowrocławia i Brześcia Kujawskiego, uderzył koło Torunia na posiadłości zakonne. Spalono kilka wsi, a ogień widziano na zamku toruńskim, gdzie właśnie przebywał Ulryk von Jungingen, spożywający wieczerzę z posłami króla węgierskiego i dostojnikami krzyżackimi. Polacy - jak napisał Długosz - urządzili patrzącym piękne, lecz przykre widowisko..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 315

"...Tegoż samego dnia, 24 czerwca 1410 r., Władysław Jagiełło przybył do Wolborza, gdzie już oczekiwały na niego zgromadzone na jego rozkaz wojska małopolskie i oddziały zaciężne. Tam też 26 czerwca przybyli do króla polskiego posłowie Zygmunta Luksemburskiego - Ścibor ze Ściborzyc i Mikołaj z Gary. Wówczas Jagiełło wyraził zgodę na przedłużenie rozejmu (upływającego 24 czerwca) na dziesięć dni, to jest do 4 lipca 1410 r..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 315

"...Przed 30 czerwca 1410 r. wielka armia prowadzona przez Witolda wzdłuż lewego brzegu Narwi dotarła przez dolny Bug do mazowieckiego Czerwińska na prawym brzegu Wisły. 30 czerwca 1410 r. król polski Władysław z częścią armii polskiej przeszedł pod Czerwińskiem Wisłę, zainstalowanym już tam mostem pontonowym, rozbijając obóz na prawym brzegu rzeki. Przeprawiły się także oddziały Wielkopolan i część sił książąt mazowieckich Janusza I i Siemowita IV, łącząc się z biwakującą tam armią wielkiego księcia litewskiego (do 2 lipca 1410 r.)..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 315

"...Koncentracja wojsk polskich i litewskich nastąpiła pod Czerwińskiem, po drugiej stronie Wisły, przez którą wojska królewskie przeszły po słynnym „na łyżwach ustawionym moście". Do zebranej armii wygłosił kazanie w języku polskim biskup płocki Jakub z Korzkwi Kurdwanowski, „a jako mąż uczony i wymowny, rozwiódł się obszernie o sprawiedliwej wojnie - pisze Długosz - wskazując licznymi i przekonywającymi dowody, że wojna zamierzona przez króla przeciw Krzyżakom jest wojną sprawiedliwą i słuszną". W kazaniu tym uczone i spisane po łacinie, a więc dostępne tylko dla wąskiego kręgu ludzi, tezy Stanisława ze Skalbmierza zostały przekazane do wiadomości tych, którzy w nadchodzącej wojnie mieli walczyć. Miało to duże znaczenie dla podniesienia ducha, uspokojenia sumień i uświadomienia celu walki..."

Fragment książki: J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański "WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO" s. 206

"...Po przejściu armii polskiej przez Wisłę pod Czerwińskiem i połączeniu się z oddziałami Witolda, całość sił polskich miała ruszyć na północ ku Prusom, ku Drwęcy, przepływającej przez teren państwa zakonnego od Ostródy aż do Brodnicy, skąd stanowiła już granicę między Polską a państwem krzyżackim. Istniały na niej cztery brody, z których najdogodniejszy wydawał się pod Kurzętnikiem w ziemi lubawskiej. Kurzętnik - położony na uboczu od większych zamków krzyżackich, był niewielkim zamkiem należącym do kapituły chełmińskiej. Dawało to szansę możliwie bezpiecznej przeprawy przez Drwęcę i skierowania potem całej armii bądź na jeden z głównych szlaków drogowych, wiodących z Lubawy na Iławę-Prabuty-Kwidzyn do Malborka, bądź dojście bocznymi drogami na zachód od Łasina-Prabut i stamtąd także przez Kwidzyn do Malborka. Wielka armia miała więc obrać drogę dogodnym tzw. Korytarzem Lubawskim, a następnie, po przeprawie przez Drwęcę, wejść w tzw. Korytarz Chełmińsko-Pomezański, uznawany za najdogodniejszy dla dojścia do stołecznego Malborka. Mimo istnienia tam licznych jezior i lasów, teren był niezbyt fałdowany, połączony wspomnianymi już drogami..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 62

"...Przeprawa wojsk polskich przez Wisłę odbyła się po moście pontonowym. Po dokonaniu przeglądu wojska w dniu 3 lipca rozpoczęto marsz ku granicy krzyżackiej. Wojsko prowadziło dwóch przewodników: Trojan z Krasnegostawu i Jan Grinwald, wójt parczowski. Chociaż do granicy były jeszcze trzy dni drogi, wielu żołnierzy samowolnie oddalało się od obozu, zwłaszcza w nocy, w celach rabunkowych. Ponieważ proceder nasilał się, trzeba było zaostrzyć dyscyplinę w armii. W tym celu wyznaczono miecznika krakowskiego Zyndrama z Maszkowic na dowódcę wojska na czas marszu. Bez jego rozkazu nikt nie miał prawa oddalać się od obozu. Ustalono też regulamin, który obowiązywał na czas przemarszów. Podlegały mu wszystkie sprawy organizacyjno-porządkowe. Jego funkcję można by porównać do funkcji wielkiego marszałka w armii krzyżackiej, który dowodził taborem i odpowiadał za sprawy kwatermistrzowskie.

Powołano również radę polityczno-wojskową, w skład której weszli: król Władysław Jagiełło, wielki książę Witold, Krystyn z Ostrowa kasztelan krakowski, Jan z Tarnowa wojewoda krakowski, Sędziwoj z Ostroroga wojewoda poznański, Mikołaj z Michałowa wojewoda sandomierski, podkanclerzy Mikołaj Trąba, Zbigniew z Brzezia marszałek Królestwa Polskiego i Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały podkomorzy krakowski. Rada podejmowała najważniejsze decyzje polityczne i wojskowe, ustalała, jaką trasą wojsko będzie maszerować, w jakiej kolejności poszczególne oddziały będą się przemieszczać, podawała hasła do wymarszu, miejsca odpoczynku, sposób ubezpieczenia i inne czynności na czas marszu do bitwy. Ustalono między innymi, że pierwszy wyruszał będzie tabor, który od jazdy poruszał się znacznie wolniej..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 43-46

"...O przeprawieniu się i połączeniu obu armii strona krzyżacka nie była poinformowana aż do pierwszych dni lipca. Dopiero wysłannik węgierski Dobiesław Skoraczowski, który w Czerwińsku uzgodnił z Jagiełłą, iż posłowie Zygmunta Luksemburskiego spotkać się mogą z władcą polskim po upłynięciu rozejmu (chociaż miejsce tego spotkania nie mogło zostać podane), po przybyciu do Torunia (3-4 lipca) zawiadomił wielkiego mistrza o koncentracji zjednoczonej armii polsko-litewskiej i przeprawie przez Wisłę. Budziło to niewiarę u Jungingena, który nadal jeszcze nie orientował się, iż główne uderzenie wojsk przeciwnika nastąpi z Mazowsza na północ w kierunku Drwęcy. Wielki mistrz skoncentrował bowiem większość sił w południowej strefie Pomorza Gdańskiego koło Świecia na lewym brzegu Wisły; liczył, iż uderzenie polskie pójdzie najpierw na okupowaną ziemię dobrzyńską, a potem - chełmińską, czy pomorską. Na wszelki wypadek polecił tylko umacniać brody na granicznej Drwęcy..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 78

"...5 lipca 1410 r. do wsi mazowieckiej Jeżewo, do której dotarły wojska Jagiełły i Witolda, przybyli także posłowie węgierscy Ścibor ze Ściborzyc, Mikołaj z Gary i Krzysztof von Gersdorff. Następnego dnia otrzymali oni od króla polskiego warunki ewentualnego pokoju: zwrot przez Zakon ziemi dobrzyńskiej, pozostawienie Żmudzi w całości przy Wielkim Księstwie Litewskim oraz wypłacenie wynagrodzenia za szkody wyrządzone w 1409 r. (według ustalenia sądu rozjemczego Zygmunta Luksemburskiego). Kwestia Żmudzi była dla władz krzyżackich zbyt ważka - jak słusznie zauważył M. Biskup - i z góry można było przewidzieć, że odrzucą one ten główny postulat polski..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 316

"...Armia polsko-litewska dotarła bowiem z Jeżowa (jeszcze 6 lipca) do rzeki Wkry; nie obrała więc drogi na zachód do ziemi dobrzyńskiej, zmierzając wprost do granicy Prus Krzyżackich. Nad Wkrą nastąpiła organizacja wojsk litewsko-ruskich, dokonana przez Witolda i rozdanie 40 chorągwi ich dowódcom. Dopiero po tym przeglądzie posłowie węgierscy zostali odprawieni do Torunia wraz z Gersdorffem, przekonanym o wielkiej liczebności armii królewskiej. Dotarła ona 7 lipca do wsi Bądzyń nad Wkrą, gdzie jednak czekała przez dwa dni na opóźnione artylerię i głównie tabory (kilka tysięcy wozów), wiozące także żywność dla uczestników wyprawy; odbywała się ona na przednówku, część żywności wiozło rycerstwo na swoich wozach, a część je) była dostarczana przez miasta mazowieckie.

Dlatego więc dopiero 9 lipca wielka armia ruszyła dalej na północ. Przekraczając graniczną puszczę mazowiecko-pruską z rozwiniętymi chorągwiami i staropolską pieśnią na ustach „Bogurodzica" wkroczyła do południowej strefy Prus Krzyżackich, tj. do ziemi lubawskiej..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 79

"...Marsz do bitwy był kilkakrotnie przerywany rokowaniami, które ostatecznie poniosły fiasko. W poniedziałek 7 lipca wojska królewskie osiągnęły miejscowość Bądzyń, ujawniając, że kierują się w głąb terytorium pruskiego państwa Zakonu. Pod Bądzyniem zatrzymano się na dwa dni, podczas których rozdano wojsku chorągwie. Starano się też zaostrzyć dyscyplinę, gdyż karność wojska pozostawiała sporo do życzenia. Wieczorem 9 lipca osiągnięto rejon Lidzbarka Welskiego i rozłożono się obozem pod tym miasteczkiem, od razu złupionym i spalonym przez wojska sprzymierzonych. Nazajutrz, 10 lipca sprzymierzeni opuścili obóz pod Lidzbarkiem i pomaszerowali wzdłuż rzeki Wel, kierując się ku przeprawom przez górną Drwęcę. Wojska polsko-litewskie przebywszy dwie mile, zatrzymały się nad jeziorem Rubkowo, na przedpolu zamku i miasteczka Kurzętnik, strzegących ważnego i dogodnego brodu przez Drwęcę. Wysłany na zwiady podjazd natknął się na pojących w rzece konie pachołków z wojska zakonnego. Okazało się, że Krzyżacy ubiegli Polaków i obsadzili już przeprawę przez bród, budując gęstą i wysoką palisadę, aby uniemożliwić wojskom Jagiełły forsowanie rzeki w tym miejscu. Polacy zwaliwszy koniuchów krzyżackich, zagarnęli im 50 koni. Wracając z tą zdobyczą, wywołali popłoch w obozie, gdyż myślano, że to Krzyżacy atakują obóz. Król postanowił wyprawić do obozu krzyżackiego parlamentariusza w osobie rycerza Piotra Korzboga. Oficjalnie miał on tam odszukać posłów węgierskich i raz jeszcze podjąć próbę pokojowego rozwiązania konfliktu. Właściwym jego zadaniem było sprawdzenie, jakie siły krzyżackie obsadzają przeprawę pod Kurzętnikiem i jakie są szanse jej przełamania. Rokowania pokojowe od razu spełzły na niczym, natomiast misja wywiadowcza Korzboga potwierdziła obecność głównych sił krzyżackich na czele z wielkim mistrzem, co czyniło przeprawę wojsk królewskich w tym miejscu wielce ryzykowną. Okazało się, że wódz krzyżacki szybko zorientował się w kierunku uderzenia wojsk polsko-litewskich i w porę ściągnął tu swoje główne siły spod Świecia oraz korpus osłonowy spod Ostródy..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 48-49

"...Wobec zaistniałej sytuacji król Władysław Jagiełło zrezygnował z forsowania rzeki Drwęcy i postanowił ją obejść u źródeł w rejonie Olsztynka. Uchylenie się w tych warunkach od rozstrzygającej bitwy było jak najbardziej uzasadnione i nie przekreślało możliwości marszu na Malbork. O świcie 11 lipca wojska królewskie rozpoczęły zaplanowany odskok na wschód, pokonując aż 42 km, gdyż jeszcze tego samego dnia rozbito obóz pod Działdowem. Z kolei Krzyżacy, po stwierdzeniu braku wojsk przeciwnika, ruszyli w górę Drwęcy i prawdopodobnie 12 lipca przeprawili się na lewy brzeg rzeki, pod zamkiem w Bratianie, po dwunastu mostach. W następnym dniu osiągnęli Lubawę i rozłożyli się tam obozem, czekając na dalszy rozwój wypadków.

Wojska polsko-litewskie zerwawszy kontakt z armią krzyżacką, odpoczywały przez cały dzień 12 lipca w rejonie Działdowa..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 49

"...Wczesnym rankiem 13 lipca podjęto marsz, przy czym dla jego usprawnienia tabor wyruszył z obozu pierwszy, wyprzedzając o dwie godziny wymarsz wojsk. W tym dniu stawił się przed królem śląski rycerz Frycz z Reptki, wysłany przez bawiących przy wielkim mistrzu posłów węgierskich i w imieniu swego pana, króla Zygmunta Luksemburskiego, wręczył Jagielle formalne wypowiedzenie wojny. Jak pisze Jan Długosz, król wraz z radą postanowili fakt ten zachować w tajemnicy, aby nie obniżać morale wojska, przynajmniej do momentu przed rozpoczęciem decydującej bitwy. Po uciążliwym, 25-kilometrowym marszu, odbytym w lipcowym upale w godzinach przedwieczornych, sprzymierzeni osiągnęli południowy skraj jeziora Wielka Dąbrowa.

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 50

Aby kontynuować marsz ku północy, trzeba było zdobyć warowne miasto Dąbrówno, gdyż ryglowało ono przesmyk między Wielką Dąbrową i Małą Dąbrową, dwoma jeziorami, między którymi było położone. Miasto posiadało dobre fortyfikacje i dość silną załogę. Szturm rozpoczęto wieczorem i po kilkugodzinnej walce wojska królewskie wtargnęły do miasta, które zostało podpalone. Część obrońców padła w walce, a część dostała się do niewoli. Wśród jeńców przeważała ludność cywilna, która miała nadzieję znaleźć bezpieczne schronienie za murami miasta. Zdobyto również spore zapasy żywności, które zapobiegliwi mieszczanie pochowali w piwnicach. Według Długosza, szturm nastąpił samorzutnie, wbrew woli króla. Natomiast Andrzej Nadolski w swojej monografii stwierdza, że Dąbrówno zajęto na rozkaz Jagiełły, co potwierdzałoby hipotezę, że zamiarem króla było kontynuować marsz na Ostródę. Zdaniem tego historyka ruiny miasta uniemożliwiły dalszy marsz w tym kierunku, gdyż zatarasowały drogę wozom taboru.

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 50-51

"...Postanowiono jeszcze raz zmienić kierunek marszu i dokonać obejścia nieoczekiwanej przeszkody. Kierując się na wschód, zdecydowano wejść na drogę z Działdowa przez Mielno do Olsztynka, by kontynuować marsz na Malbork. W tym celu wykorzystano okrężny trakt z Dąbrówna do Turowa, gdzie łączył się on z drogą działdowską. Przez cały dzień 14 lipca wojsko wypoczywało w obozie nad jeziorem Dąbrowa Wielka, nieopodal ruin Dąbrówna, gdyż żołnierze byli zmęczeni forsownym marszem i walką. Wkrótce nastąpiło załamanie pogody, które dotkliwie odczuli żołnierze obu armii, tak króla, jaki i wielkiego mistrza, gdzie wichura miała powywracać namioty..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 51

"...W tym czasie, gdy wojska polsko-litewskie odpoczywały po szturmie Dąbrówna, armia krzyżacka stała w rejonie Lubawy, starając się zdobyć jakieś bliższe wiadomości o położeniu wojsk przeciwnika. Prawdopodobnie dopiero 14 lipca dotarły do wielkiego mistrza wieści o zdobyciu przez wojska królewskie Dąbrówna, wywołując jego gniew. Chcąc zabiec drogę do Malborka wojskom królewskim, Ulrich von Jungingen miał dwie możliwości. Pierwsza to przechwycenie armii Jagiełły na drodze z Dąbrówna do Ostródy, zanim wyjdzie z wąskiej cieśniny między jeziorami. Dowódcy Zakonu doszli jednak do wniosku, że na realizację tego wariantu jest już za późno. Wybrali wariant drugi: forsowny marsz z rejonu Lubawy przez Marwałd i Frygnowo do Stębarka, aby tam stawić czoło wojskom jagiellońskim, które - jak przypuszczano - nadciągać będą przez Samin z kierunku Dąbrówna. Jak widać, Ulrich von Jungingen i jego doradcy trafnie odgadli pierwotny plan Jagiełły. Nie przewidzieli natomiast korekty tego planu, w myśl którego wojska królewskie drogą przez Gardyny i Turowo maszerowały ku Mielnu..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 51

"...Krzyżacy wyruszyli z rejonu Lubawy o drugiej lub trzeciej godzinie nad ranem, 15 lipca, szybko maszerując w kierunku Stębarku. W rezultacie czego około godziny 8 rano tegoż dnia obie armie znalazły się blisko siebie, gdyż w tym dniu wojska Jagiełły wyruszyły z Dąbrówna i przez Jankowice, Turowo, Gardyny dotarły nad jezioro Lubień, gdzie urządzono krótki postój. Obie armie dzieliła przestrzeń 5-6 km, którą z czasem nazwano Polami Grunwaldu. Krzyżacy rozwinęli się frontem w kierunku Sarnina, gdyż spodziewali się, że stamtąd nadciągną wojska królewskie. Dopiero gdy obie strony wysłały podjazdy na rozpoznanie terenu, wielki mistrz musiał przegrupować swoje siły frontem na dolinę wielkiego strumienia i lasy nad jeziorem Lubień.

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 52

"...W najbliższym otoczeniu wielkiego mistrza powstały dwa stronnictwa: jedno optowało za pokojem (Jan von Vende, komtur Gniewa), drugie z kolei dążyło do bitwy (Henryk von Schwelborn, komtur Tucholi oraz Werner Thettingen, komtur Elbląga).

Ostatecznie górę wzięło stronnictwo wojenne. Być może dotarła już do wielkiego mistrza wieść o klęsce Polaków na Pomorzu, którą poniosły wojska Macieja z Wąsoczy w dniu 13 lipca 1410 roku. Na tej podstawie Krzyżacy mogli wyciągnąć wniosek o niskiej wartości bojowej polskiego pospolitego ruszenia..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 55

"...Dopiero też w nocy z 14 na 15 lipca (tj. z poniedziałku na wtorek) lub o świcie wojska polskie i litewsko-ruskie ruszyły drogami mokrymi po silnej burzy. Deszcz i silny wiatr towarzyszyły też pochodowi wielkiej armii, która posuwała się na północny wschód w kierunku Olsztynka (odległego o około 30 kilometrów), traktem pierwszej klasy, prowadzącym przez wsie Jankowice i Gardyny do Ulnowa nad jeziorem Lubień; używając dróg polnych, lekkozbrojni Litwini i Tatarzy podpalali okoliczne wsie.

Już wczesnym rankiem 15 lipca wojska polsko-litewskie, po przejściu około 10 kilometrów, dotarły w okolice niewielkiego jeziora Lubień, przez które przepływała rzeczka Marózka. Tutaj wielka armia zatrzymała się koło Ulnowa z pewnością dla dania odpoczynku ludziom i napojenia koni. Dalszy marsz mógł bowiem zostać skierowany na północ, prawym brzegiem jeziora Lubień, w stronę Mielna i dalej traktem do Olsztynka.

Na wysokim, zalesionym południowo-wschodnim brzegu jeziora Lubień. W pobliżu wsi Ulnowo, Jagiełło nakazał rozbić obóz oddziałom polskim. Oddziały litewsko-ruskie natomiast znalazły zapewne obozowisko na północny wschód od jeziora, obóz tatarski zaś ulokował się być może jeszcze wyżej (w kierunku wsi Zybułtowo). Namioty Jagiełły i jego otoczenia zostały rozbite zapewne na wzgórzu, na południowo-zachodnim brzegu jeziora, w pobliżu Ulnowa. Ustawiono tam także kaplicę obozową, król pragnął bowiem wysłuchać mszy..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 81-82

"...Dalsze losy wojny zadecydowały się prawdopodobnie nazajutrz po bitwie, gdy Jagiełło i Witold objeżdżali pobojowisko i radzili nad dalszymi krokami, nigdy jednak nie będziemy wiedzieli, co wtedy postanowili. W każdym razie podjęto decyzję marszu na Malbork. 16 lipca wojska opuściły pole bitwy i z wolna ruszyły ku stolicy wielkiego mistrza. Był to pochód triumfalny. Zamki i miasta krzyżackie otwierały swe bramy królowi, który obsadzał w nich panów polskich, miastom nadawał przywileje, a skarby i dzieła sztuki przekazywał polskim kościołom..."

Fragment książki: J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański "WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO" s. 207

"...W dniu 17 lipca król wypuścił na wolność większość jeńców, których liczbę Długosz, jak zwykle z przesadą, oblicza na 40 tysięcy, a w rzeczywistości ich liczba nie przekraczała 14 tysięcy. Wśród jeńców najliczniejszą grupę stanowili Czesi i Ślązacy. Oprócz nich kronikarz wymienia: Bawarów, Morawców, Miśniaków, Austriaków, Nadreńców, Szwabów, Łużyczan, Fryzów, Turyngów, Pomorzan, Szczecinian, Kaszubów, Sasów, Frankończyków i Westfalczyków. W niewoli król pozostawił jedynie Kazimierza Szczecińskiego, Konrada Oleśnickiego, Krzysztofa Gersdorfa, Wacława Dunina Czecha i wszystkich mnichów krzyżackich..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 90

"...Tego jeszcze dnia nastąpiło spisanie zabranych jeńców przez sześciu pisarzy królewskich (niestety spisy te zaginęły). Spisani zostali jeńcy zarówno spośród członków Zakonu i ludności Prus, jak i zaciężni i rycerze z krajów Królestwa Czeskiego i Rzeszy. Spisani zostali zobowiązani przysięgą, iż zjawią się osobiście 29 września 1410 r. w Krakowie. Oznaczało to, iż strona polska nie chciała więzić wielu tysięcy szeregowych jeńców, ze względu na trudności z ich utrzymaniem i koniecznością wyruszenia armii w dalszą drogę do Malborka. Wobec ludności miejscowej chodziło już o okazanie łaskawości władcy polskiego. Dlatego, zgodnie z rycerskim obyczajem, jeńcy, wypuszczeni na słowo rycerskie, mieli po upływie ponad dwóch miesięcy przybyć do stolicy Polski i uzgodnić sprawę wykupu. Król zatrzymał tylko członków Zakonu, obu książąt Kazimierza i Konrada Białego oraz dwóch dowódców (Krzysztofa von Gersdorffa i Wacława von Dohna), a także niektórych dowódców zaciężnych, których rozlokowano na zamkach, głównie małopolskich i na Rusi Czerwonej, a częściowo na Litwie jako jeńców Witolda. Miało to być najwyraźniej zabezpieczenie przed możliwością włączenia się tej grupy dowódców do ponownej akcji militarnej przeciwko Polsce i Litwie..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 95-96

"...Część rycerstwa pragnęła przy tym dopełnić obyczaju nakazującego przez trzy dni święcić tryumf na polu walki. Jagiełło starał się jednak przyspieszyć wymarsz armii, która istotnie już 17 lipca przesunęła się kilkanaście kilometrów na północny wschód pod Olsztynek..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 99

"...Armia polsko-litewska ruszyła pod Olsztynek i miasto i zamek poddały się bez walki. Król puścił je w dzierżawę Janowi Kretkowskiemu herbu Dołęga. W tym czasie komtur Świecia Henryk von Plauen przybył do Malborka, aby zorganizować obronę zamku. Przypuszczam, że po otrzymaniu wiadomości o pobiciu wojsk polskich na Pomorzu ruszył ze swym wojskiem na wschód, aby wziąć udział w bitwie. I prawdopodobnie w drodze dowiedział się o strasznej klęsce armii krzyżackiej wielkiego mistrza..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 90

"...Słuszny jest pogląd, iż władca polski obawiał się akcji militarnej większej grupy wojsk komtura świeckiego Henryka von Plauena, który prawdopodobnie już 15 lipca był w drodze do obozu wielkiego mistrza pod Stębarkiem z oddziałami z Pomorza Gdańskiego. Zapewne już w drodze, na wieść o klęsce wielkiej armii Zakonu, ten zdecydowany i o szybkim działaniu dowódca z miejsca zawrócił na północ i już 18 lipca (a więc trzeciego dnia po Grunwaldzie) zdołał dotrzeć do Malborka. Z miejsca uznał się tam „zastępcą wielkiego mistrza", opanował panikę spowodowaną relacjami zbiegów spod Grunwaldu i podjął szybkie przygotowania do obrony zamku, a także do uzyskania pomocy z zewnątrz, tj. z Inflant, z Rzeszy i od Zygmunta Luksemburskiego..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 100

"...W dniu 19 lipca armia Jagiełły stanęła pod Morągiem, który również się poddał. W dniu następnym wojska dotarły w pobliże miejscowości Preussmarkt, którą Jagiełło dał w dzierżawę Mroczkowi z Łopuchowa, rycerzowi z Wielkopolski. Ponieważ doniesiono królowi, że w zamku są skarby i klejnoty, dodano mu do ich spisania pisarza Jana Sochę. Po spisaniu rzeczy, gdy powracał do obozu, został zamordowany wraz ze swą drużyną. W dniu 21 lipca wojska Jagiełły doszły do Dzieżgonia, gdzie uzupełniono zapasy żywności. Król zatrzymał się tu aż na trzy dni, czyli do 23 lipca. Wreszcie w dniu 25 lipca armia polska osiągnęła Malbork.

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 90-91

"...Co prawda Jagiełło wysłał już w tym czasie, niewątpliwie w charakterze straży przedniej, oddziały lekkozbrojne, w tym i Tatarów, w kierunku Malborka. Dotarły one tam najdalej 22 lipca, gdyż tego właśnie dnia namiestnik Henryk von Plauen wystosował swój pierwszy pisemny apel do rycerstwa europejskiego o pomoc dla stolicy Zakonu - oblężonej przez wojska Jagiełły i Witolda wraz z „niewiernymi Saracenami". Jazdy polska, litewska i tatarska zastały już jednak bramy zamku zamknięte.

Gdy więc 25 lipca dotarł pod Malbork trzon armii polskiej wraz z Jagiełłą, musiał on przystąpić do regularnego oblężenia zamku i przedzamcza (Plauen polecił miasto spalić). Armia polska i litewsko-ruska nie była jednak w pełni przygotowana do walk oblężniczych, chociaż miała swoje działa i machiny, a także zdobyte działa krzyżackie. Oblężenie wymagało jednak dłuższego utrzymywania kilkudziesięciotysięcznej armii pod murami zamku, aby zmusić go - nieskutecznym - ostrzałem z dział, a przede wszystkim głodem do kapitulacji. W rezultacie konieczność wyżywienia wielkiej armii polsko-litewskiej doprowadziła do pustoszenia Powiśla i Żuław..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 100

"...Przez Kwidzyn armia polska dotarła do Sztumu, obsadzając go stałą załogą, która nękała garnizon Malborka. W jednej z zasadzek miała zrabować żołd dla zaciężnych żołnierzy Zakonu. W dniu 23 września Polacy po zaciętej walce zdobyli Radzyń Chełmiński, w którym starostą został Jaśko Sokół, dowódca załogi polsko-czeskiej. Wśród Czechów był Jan Ziżka, późniejszy bohater wojen husyckich w Czechach. Przeprawiwszy się przez Drwęcę pod Golubiem, król rozpuścił wojsko do domów..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 93

"...Poprzez pomezański Kwidzyn Jagiełło z armią doszedł do ziemi chełmińskiej, w której 21 września opanował zamek w Radzyniu i obsadził załogą pod wodzą Jaśka Sokoła z Lamberku. 24 września nastąpiła pod Golubiem przeprawa przez Drwęcę do ziemi dobrzyńskiej, gdzie wielka armia polska została rozpuszczona..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 102

"...gdy rycerstwo i miasta pruskie po odejściu armii Jagiełły nabrały przekonania, iż Zakon jednak utrzyma swoją dawną pozycję władcy w Prusach. Zbyt słabe bowiem jeszcze były więzi tak społeczne, jak i gospodarcze wiążące stany pruskie z władzą polską. Dlatego - w obawie przed represjami władz krzyżackich - już od 24 września 1410 r. część poddanych pruskich zaczęła wypędzać załogi polskie, wspierając także akcję militarną, równolegle podjętą przez Plauena i marszałka inflanckiego Hevelmanna. Jej rezultatem było zajęcie przez stronę krzyżacką najpierw Starego Miasta Elbląga (miasto już przed końcem września, zamek był dłużej oblegany), następnie miasta i zamki na Powiślu w ziemi chełmińskiej oraz na Pomorzu Gdańskim. W ręku polskim po 10 października 1410 r. w ziemi chełmińskiej pozostały tylko zamki w Toruniu, Radzyniu i Brodnicy, kujawska Nieszawa i pomorska Tuchola. Dwa wielkie ośrodki Pomorza i ziemi chełmińskiej - Główne Miasto Gdańsk i Stare Miasto Toruń - zachowały neutralność, nie wpuszczając załóg krzyżackich w swoje mury. Nie skapitulował zamek w Toruniu broniony dzielnie przez załogę marszałka koronnego Zbigniewa z Brzezia. Zwycięski Plauen zamierzał też zemścić się na członkach Towarzystwa Jaszczurczego, na czele z chorążym chełmińskim Mikołajem Ryńskim. Zdołał on jednak wraz z innymi rycerzami chełmińskimi, także ze Stanisławem z Bolumina, zbiec do Polski...."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 102-103

"...W końcu września Jagiełło po przekroczeniu Drwęcy rozpuścił pospolite ruszenie do domów. Dowodzi to, że król nie zdawał sobie sprawy z grożącego niebezpieczeństwa. W tym czasie Janusz Brzozogłowy został oblężony z grupą rycerzy w Tucholi. Siły krzyżackie operowały na Pomorzu prawdopodobnie w oparciu o dwie twierdze: Chojnice i Człuchów. Oprócz tego w zamku w Świeciu broniła się jakaś niewielka grupa wojsk krzyżackich, którą dowodził brat Henryka von Plauena. Zamki krzyżackie były tak budowane, aby mogły ich bronić stosunkowo niewielkie siły 30-40 ludzi. Po otrzymaniu posiłków, dowodzący Krzyżakami wójt Nowej Marchii, Michał Kuchmeister, przystąpił do działań ofensywnych. Chcąc przywrócić połączenie ze Świeciem, obiegł Tucholę. Miała ona ważne znaczenie, gdyż załoga polska z jednej strony blokowała komunikację między Chojnicami a Świeciem, z drugiej - Polacy zagrażali głównej drodze na Pomorzu Gdańskim łączącej Malbork z Nową Marchią. Drogą tą napływały posiłki z różnych krajów dla Krzyżaków. Dla Zakonu po klęsce grunwaldzkiej są one na wagę złota. Władysław Jagiełło dość szybko zorientował się w zagrożeniu, energicznie organizując odsiecz. W jej skład weszły chorągiew nadworna oraz prywatne oddziały Sędziwoja z Ostroroga, Dobrogosta z Szamotuł oraz liczni ochotnicy.

Z relacji Długosza wynika również, iż w bitwie prawdopodobnie wzięła udział jedna z chorągwi tatarskich. Tak przynajmniej sugeruje prof. Stefan Kuczyński, z którym się wyjątkowo zgadzam. Nie będąc pewnym, czy siły te wystarczą, król wezwał z powrotem pod broń rozpuszczone już do domu rycerstwo z Kujaw, ziemi dobrzyńskiej i Wielkopolski. Aby zabezpieczyć północną Wielkopolskę, polecił obsadzić silnymi załogami nadgraniczne zamki: Nakło, Ujście, Czarnków i inne. Wojska polskie skierowane na odsiecz Tucholi miały zbierać się w Koronowie.

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 100-101

"...Oddziały Kuchmeistra, złożone ze świeżo zaciągniętych zaciężnych Zakonu i szlachty nowomarchijskiej, już w końcu września 1410 r. wkroczyły do południowej strefy Pomorza Gdańskiego i zajęły miasto Tucholę, oblegając też zamek, broniony przez starostę Janusza Brzozogłowego. Także miasto Chojnice wpadło w ręce wojsk krzyżackich. Najwyraźniej zmierzały one do połączenia się z oddziałami operującymi już na ziemi chełmińskiej, co mogło stanowić poważną groźbę dla słabych wówczas sił Jagiełły na Kujawach i Krajnie..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 103-104

"...Po odprawieniu znaczniejszych jeńców, działania wojenne na Pomorzu prawie ustały. Ostatnim działaniem zaczepnym strony polskiej na tym obszarze był rajd łupieski Sędziwoja z Ostroroga, który zdobył Nowe nad Wisłą oraz złupił kilkadziesiąt wsi.

Krzyżacy odpowiedzieli zdobyciem i spaleniem Koronowa i kilku okolicznych wsi..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 106

"...Po klęsce pod Tucholą Henryk von Plauen przerzucił swoje siły A z Pomorza Gdańskiego do Prus, gdzie obiegł zamek Sztum broniony przez Jędrzeja Brochockiego. Po sześciu tygodniach oblężenia rozpoczęto pertraktacje. Ponieważ nie było szans na odsiecz, zdecydowano się kapitulować na honorowych warunkach. W ich wyniku załoga Sztumu, jak i pobliskiego Morąga mogły wrócić z bronią do kraju. Następnie armia krzyżacka obiegła Radzyń. Tu jednak doznała niepowodzenia. Kilka prób zdobycia zamku siłą nie przyniosło Krzyżakom sukcesu. Dlatego wielki mistrz Henryk von Plauen odstąpił od zamku, pozostawiając w samym mieście rannych i niewielką załogę. Załoga polska otrzymawszy posiłki z Brodnicy, uderzyła na miasto, zdobywając je i łupiąc. W tym czasie Gdańsk i Toruń przeszły na stronę wielkiego mistrza. Jedynie zamek toruński nadal obsadzali Polacy, czyniąc liczne wypady przeciw oblegającym wojskom krzyżackim. Dla odciążenia załóg polskich w Radzyniu Chełmińskim i Toruniu król zwołał ponownie pospolite ruszenie z Wielkopolski, Kujaw, ziemi łęczyckiej, sieradzkiej i dobrzyńskiej. Wojska te pod dowództwem wojewody poznańskiego Sędziwoja z Ostroroga ponownie uderzyły na Pomorze. Wyprawa ta miała jedynie charakter łupieżczy i żadnych trwałych efektów nie mogła przynieść..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 108

"...Sytuacja strony polskiej pogorszyła się, gdy po wyborze Henryka von Plauena na wielkiego mistrza (9 XI 1410 r.) udał się on z większymi siłami zbrojnymi, także inflanckimi, z Malborka do ziemi chełmińskiej, docierając do linii Wisły i Drwęcy i zagrażając także ziemi dobrzyńskiej. 28 listopada doszło do większej potyczki oddziałów polskich z ziemi dobrzyńskiej z załogą inflancką rezydującą na zamku w Golubiu nad Drwęcą..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 109

"...Ale i ta, zgoła nieznaczna, tzw. bitwa pod Golubiem nie miała wpłynąć decydująco na przebieg działań wojennych. Co gorsza, niewątpliwie sukces Zakonu stanowił wypad sił zbrojnych Zygmunta Luksemburskiego ze Słowacji do Małopolski w rejonie Starego i Nowego Sącza w połowie października 1410 r., przy czym realna była też dalsza dywersja. Wieści o tych akcjach podtrzymywały na duchu dowództwo krzyżackie, a wpływały na pokojowe dążenia Jagiełły, obawiającego się groźby walki na dwa fronty - na północy i południu..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 109

"...Dlatego obie strony: Polska-Litwa i Zakon, zaczęły skłaniać się do rozejmu, który zawarto 9 grudnia 1410 r. w kujawskim zamku Nieszawie, mającym trwać od 14 grudnia 1410 do 11 stycznia 1411 r., przy zachowaniu przez stronę polską władzy nad zamkami w Brodnicy, Radzyniu, Toruniu i Nieszawie. Jednocześnie Jagiełło złożył formalne gratulacje Plauenowi z racji jego wyboru na wielkiego mistrza, co oznaczało, iż Polska uznaje już w nim nowego zwierzchnika Zakonu, a także Prus Krzyżackich. Doszło też do spotkania obu władców na zamku biskupów włocławskich w kujawskim Raciążku (około 10-13 grudnia). Jednak Plauen - nie zamierzając obecnie pójść na żadne ustępstwa - proponował tylko przedłożenie sporu polsko-krzyżackiego pod sąd rozjemczy jednego z obcych książąt, co Jagiełło zdecydowanie odrzucił..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 105

"...Gdy 14 stycznia rozejmu nie przedłużono - w odpowiedzi na rozpoczęcie nowych kroków wojennych przez Krzyżaków Janusz Brzozogłowy poprowadził wypad pod sam Toruń, pod Popowo, i uprowadził znaczną liczbę koni wielkiego mistrza i jego zaciężników, podpalając budynki..."

Fragment książki: Witold Mikołajczak "Grunwald 1410. Krok od klęski" s. 112

"...Obie strony, jeszcze w czasie trwania rozejmu, zaczęły gromadzić zimową porą nowe siły. Na Kujawach Jagiełło zebrał znaczniejsze oddziały pospolitego ruszenia, a około 18 stycznia 1411 r. dotarł tam także Witold z siłami litewsko-ruskimi. Obóz polski i litewski zostały rozbite w lesie koło Raciążka. Również Plauen rozpoczął akcję przygotowawczą do dalszej wojny, apelując do władców europejskich o pomoc w walce z Jagiełłą, wspieranym przez „niewiernych", z Tatarami na czele, a Zakon jest przecież dla chrześcijaństwa zachodniego „murem obronnym i silną tarczą pokoju"..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 105-106

"...Zaangażowanie Żmudzinów w „wielkiej wojnie" (1409-1411) przejawiało się niewątpliwie też m.in. w blokadzie Żmudzi. Była ona ważna, bowiem miała uniemożliwić przemarsz posiłkom krzyżackim z Inflant do Prus drogą lądową. Zorganizowali ją bracia Wolimuntowicze: Rumbold oraz Kieżgajło (Michał). Blokada zapewne istniała przez cały czas wojny, choć nie wiadomo, na ile była ona skuteczną przeszkodą dla Inflantczyków, zwłaszcza że można ją było ominąć drogą morską..."

Fragment książki: Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 322

"...Polska zagrożona walką na północy i południu skłaniała się do pokoju; wielki mistrz zaś nie otrzymał wsparcia dla swojej wojennej polityki nawet u władz Zakonu. Dlatego zostały podjęte rokowania pokojowe na ostrowie wiślanym pod Toruniem w ciągu stycznia 1411 r., przy kilkakrotnym przedłużaniu rozejmu, ale i przy okresowych starciach nadgranicznych. Jagiełło i Witold przebywali w obozie pod Raciążkiem, a wielki mistrz - w mieście Toruniu wraz z mistrzami niemieckim i inflanckim, którzy naciskali na wojowniczego Plauena, aby sfinalizować pokój.

W atmosferze wzajemnej nieufności zawarto jednak w Toruniu 1 lutego 1411 r. traktat pokojowy między Jagiełłą i Witoldem a Zakonem Krzyżackim w Prusach. Warunki jego były odbiciem aktualnej sytuacji, w jakiej Polska-Litwa znalazły się wpół roku po grunwaldzkiej wiktorii, zwłaszcza po ponownym przejściu większości stanów pruskich na stronę Zakonu, bądź zajęciu przez część z nich postawy neutralnej (Główne Miasto Gdańsk, Stare Miasto Toruń). Wielki mistrz odzyskał też podstawę do dalszej walki przy pomocy gałęzi niemieckiej i inflanckiej, a także władcy Węgier, zarazem już króla rzymskiego Zygmunta Luksemburskiego.

W traktacie toruńskim nie było więc już mowy o likwidacji panowania Zakonu, czy poddania większości ziem pomorsko-pruskich Polsce i Litwie, lecz głównie o Żmudzi - zasadniczym celu walki polsko-litewskiej przed 15 lipca 1410 r. Czwarty punkt układu toruńskiego stwierdzał bowiem, iż tak Jagiełło, jak i Witold mają prawo dożywotnio posiadać Żmudź, chociaż po ich zgonie miała wrócić bez przeszkód pod władze Zakonu. Natomiast inne zamki, miasta i ziemie zdobyte przez obie strony, miały wrócić natychmiast pod uprzednią władzę, a więc ziemia dobrzyńska do Polski, a zamki i miasta chełmińskie i pomorskie oraz Nieszawa do Zakonu. Przy wyraźnej kompromisowości punktu dotyczącego Żmudzi, pozostawiał on ją jednak pod władzą Litwy, która przecież dobrowolnie nie zgodziłaby się na jej oddanie władzy krzyżackiej. Dlatego można powiedzieć, że założenia traktatu toruńskiego 1411 r. w znacznej mierze realizowały pierwotne cele kampanii zbrojnej polsko-litewskiej, oczywiście pod wpływem zwycięstwa grunwaldzkiego, którego rezultaty urzeczywistniały się w tej wymuszonej faktycznie cesji ze Żmudzi przez stronę krzyżacką.

Traktat zwalniał wszystkich jeńców obu stron, likwidując dotąd wypłacone okupy. Przekazywał spory o Drezdenko i Santok do ewentualnego rozstrzygnięcia przez 12 arbitrów, podobnie jak zatargi graniczne Zakonu z książętami mazowieckimi, czy Polską. Wszyscy zbiegowie z obu stron mieli prawo powrotu do swoich dóbr (jaknp. jaszczurkowcy z ziemi chełmińskiej), także biskup warmiński, którego Plauen wyraźnie nienawidził za jego odstępstwo od zwierzchniej władzy Zakonu.

Zakon został też zobowiązany do zapłacenia Polsce kwoty 100 tysięcy kop groszy czeskich, tytułem wykupu wszystkich jeńców, z których większość oczywiście została zabrana w bitwie grunwaldzkiej. Była to kwota stosunkowo wysoka, zwłaszcza dla zrujnowanych wojną finansów Zakonu i zapłacenie jej długo ciążyło na jego władzach. Było to zobowiązanie wymuszone przez stronę polską, a wspierane żądaniami zaciężnych Zakonu, którzy znaleźli się w niewoli polsko-litewskiej..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 106-107

"...Czy traktat toruński 1411 r. był istotnie „niewygranym pokojem" dla Polski-Litwy, jak twierdzi większość badaczy? Niewątpliwie nie, gdyż dawał w końcu, przynajmniej w znacznej mierze to „o co się Polska-Litwa biła" od jesieni 1409 r., tj. uwolnienie Żmudzi, a także ziemi dobrzyńskiej i odparcie zagrożenia Kujaw i północnego Mazowsza. Realizacja tych celów - powtórzmy to raz jeszcze - była możliwa tylko dzięki następstwom zwycięstwa grunwaldzkiego, które wyraźnie wpłynęły na gotowość Plauena na ugody z Polską-Litwą. Traktat toruński 1411 r. istotnie więc dokumentował fakt cofania się Zakonu z jego dotychczas niepodważonej pozycji nad Bałtykiem i zahamowanie jego ekspansji wobec ziem Litwy i Królestwa Polskiego..."

Fragment książki: Marian Biskup "Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521" s. 107

"...Mimo wszystko pokój toruński przyniósł też doraźne korzyści polityczne. Po raz pierwszy Krzyżacy przyznali się do przegranej wojny, zwracali ziemię dobrzyńską i Żmudź oraz godzili się na zapłacenie odszkodowania, czyli spełniali warunki, które stawiał Jagiełło przed bitwą. Pokój toruński kładł tamę dalszej ekspansji Zakonu na ziemie Polski i Litwy. Od tej chwili Zakon będzie ze zmiennym szczęściem walczył tylko o utrzymanie swego stanu posiadania. Z wojny Zakon wyszedł zrujnowany gospodarczo i rozbity militarnie. Zwycięstwo Polski i Litwy zahamowało też przyjazdy zachodniego rycerstwa do Prus, a tym samym faktoria Europy na wschodzie przestała być atrakcyjna dla Rzeszy. Po Grunwaldzie niepokonana dotąd ostoja chrześcijaństwa i zbrojne ramię niemczyzny na północnym wschodzie Europy zostało złamane przez siłę polityczną, na której czele stał pogardzany i obrażany przez Krzyżaków jako barbarzyńca i fałszywy chrześcijanin Jagiełło. W stosunkach Polski i Litwy z Zakonem otwierała się nowa karta, a pozycja króla Władysława II w kraju i w Europie niepomiernie wzrosła..."

Fragment książki: J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański "WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO" s. 212