WOJNA BIZANTYJSKO-NORMAŃSKA
1081-1085

"...Cesarz Aleksy I dotarł pod Dyrrachium w październiku 1081. Jego przybycie na czele dużej armii lądowej zapowiadało rychłe zakończenie konfliktu na korzyść Bizantyńczyków, dysponujących teraz przewagą na lądzie i morzu. Sukces Wenecjan na morzu odciął Normanów od ich italskiego zaplecza a ich unieruchomiona flota nie mogła dowieść posiłków i zaopatrzenia. Znajdując się w pobliżu miasta Aleksy I wezwał do siebie dowodzącego obroną miasta Paleologa, który przybył do niego drogą morską w otoczeniu okrętów wojennych (z całą pewnością weneckich). Narada, jaka odbyła się w sztabowym namiocie Aleksego, mimo wniosków Paleologa i innych starszych dowódców, którzy odradzali cesarzowi rozpoczęcie bitwy i radzili granie na zwłokę, zakończyła się sukcesem zwolenników rozpoczęcia walnej bitwy z Guiscardem.
Guiscard wiedział że od jednej bitwy zależą losy całej wojny. Dlatego, aby zmusić żołnierzy do desperackiego oporu rozkazał spalić swoje okręty, tak by nie miełi dokąd uciekać. Bitwa, którą wydał Aleksy I Robertowi pod naciskiem młodych członków swojego sztabu, skończyła się dotkliwą klęską Bizantyńczyków. W trakcie trwania walk wcześniejszy rozkaz Guiscarda o spaleniu swojej floty, przyniósł podwójny efekt, ponieważ cześć jego wojsk walczyło z wielką determinacją, podczas gdy pewna grupa żołnierzy (zapewne mieszkańców Italii) rzuciła się do ucieczki w morze, prosząc o ratunek na pilnujących wybrzeża okrętach floty weneckiej (benetikou stolou), którego jednak im nie udzielono. Możemy być pewni, iż Robert nie spalił wszystkich swoich okrętów. Wilhelm Apulijski relacjonuje, że w czasie owej ucieczki Longobardów i mieszkańców Kalabrii, prawie wszyscy dowodzeni przez Guiscarda marynarze mieli im towarzyszyć. Ludźmi morza, których okręty mogły pozostać niezniszczone, mimo że źródła o tym nie mówią, mogli być piraci z Dubrownika i Dalmacji. Im, jak wiemy, Norman zawdzięczał uratowanie resztek swojej floty podczas ataku Wenecjan. Nie można wykluczyć, że w razie przegranej bitwy to na ich okrętach Guiscard i znajdujący się w jego otoczeniu notable mieli zamiar uciec. Spalenie pozostałych okrętów miało zmotywować do walki przede wszystkim niezbyt pewne pod względem morale oddziały z Italii. Mieszkańców Dalmacji służących Guiscardowi, pragnęli złapać sami Wenecjanie, gdyż zgodnie z zawartymi wcześniej pomiędzy nimi a Wenecjom umowami za współprace z Normanami groziła im śmierć, dlatego do zaciętego oporu specjalnie ich zachęcać nie trzeba było, choć część może uległa panice na początku bitwy.
Dzięki informacjom przedstawionym powyżej wiemy, że w czasie bitwy pod Dyrrachium Wenecjanie zabezpieczali działania cesarza od strony morza. Zastanowić się możemy również nad tym, czy w czasie wspomnianej wcześniej narady wojennej, nie powierzono im również roli uderzenia z morza na tyły Normanów, po przełamaniu przez Aleksego I pozycji tych ostatnich. O takim właśnie planie świadczyć może to, że weneckie okręty znajdowały się bardzo blisko brzegu, skoro uciekający żołnierze normańscy stojąc w wodzie po szyję, byli w stanie się do nich zbliżyć. Tak płytkie zanurzenie okrętów (oceniając średni wzrost ówczesnych mężczyzn na 1,6-1,8 metra), sugerować może, że do takich działań Wenecjanie mogli użyć wspomnianych wcześniej mikro akati, bowiem te niewielkie łodzie się idealnie nadawały do takich celów..."

Fragment książki: M. Böhm "FLOTA I POLITYKA MORSKA ALEKSEGO I KOMNENA" s. 120-122

Z zaplecza nadchodzi jednak kolejny atak. Bazyleus Aleksy I Komnen nie wahał się długo. Z armią tak samo niejednorodną jak oddziały bizantyńskie, które niegdyś próbowały szczęścia na Sycylii, rzuca się na oblegających. Robert Guiscard podrywa do walki swoich wojowników. Osiemnastego października 1081 roku cztery oddziały normańskie odpierają atak armii cesarskiej. Roi się w niej od najemników tureckich, ruskich, serbskich i wareskich, od normańskich dysydentów i saksońskich huskarlów. Całe to wojsko zostaje rozbite w pył. Uciekający z pola walki cesarz długo wędruje po albańskich górach, nim dotrze do Bizancjum. Tym razem książę nie okazał łaski. Wszystkich pokonanych zmasakrowano..."

Fragment książki: P. Aube "ROGER II" s. 50-51

"...Gdy zabrakło na Bałkanach Boemunda, cesarz przeszedł do kontruderzenia jesienią roku 1083. Jako cel pierwszego ataku wybrał Kastorię. Oblężenie Kastorii zakończyło się sukcesem strony bizantyńskiej, gdyż cesarz wykorzystał przeciwko Normanom łodzie, zwodowane na otaczającym miasto jeziorze, które posłużyły do utworzenia na tyłach twierdzy drugiego frontu co ostatecznie złamało morale załogi.
Kastoria leżała na górzystym przylądku wrzynającym się w jezioro o takiej samej nazwie. Mając za plecami jezioro de Brienne mógł nawet przy stosunkowo małych siłach długo utrzymać twierdze, gdyż wystarczało, by skupiał swoją uwagę tylko na jednym odcinku, mianowicie na tym miejscu w którym przylądek graniczył z lądem stałym. W miejscu tym mury były najgrubsze, więc gdy Aleksy I zaczął jesienią 1083 roku oblegać Kastorię towarzyszył mu szereg machin oblężniczych, wśród których dominowały belepole.
Mimo ciągłych bombardowań, które doprowadziły do powstania wyłomu w murach, Normanowie bronili się z wielką determinacją. Zapewne mieli świadomość, że zbliżająca się zima jest równie wielkim zagrożeniem dla nich ) jak i dla oblegających, ale w ich sytuacji mogła posłużyć za atut Osłabione zimnem i niedożywieniem wojska cesarskie, mogły zwinąć oblężenie lub też dopuścić do powstania jakichś łuk, przez które mogłaby do twierdzy dotrzeć pomoc i zaopatrzenie. Wraz z nadejściem wiosny mógł wrócić z posiłkami Boemund. Aleksy świadomy tego, że przedłużające się oblężenie działać będzie na jego niekorzyść, postanowił zastosować pewien wybieg, który przyniósł mu zwycięstwo. Postanowił uderzyć na Kastorię z dwóch stron jednocześnie, z lądu i z jeziora. Ponieważ nie dysponował na miejscu żadnymi łodziami ani okrętami rzecznymi, sprowadził je na wozach i na małym molo zwodował na jeziorze. Polecił Jerzemu Paleologowi aby na czele doborowego oddziału dokonał lądowania na tyłach twierdzy, co nastąpić miało zapewne w nocy, zaś wraz z nastaniem dnia wspólne uderzenie z dwóch kierunków miało otworzyć bramy Kastorii cesarzowi.
Aleksy nieprzypadkowo wybrał właśnie to miejsce, dostrzegł bowiem iż Normanowie nie kontrolowali stoków wzgórza na końcu półwyspu, dlatego tam skierował Paleologa. Dokonując rozpoznania terenu cesarz zapewne obserwował patrole Normanów, co pozwoliło mu stwierdzić, że na szczyt znajdującego się za Kastorią wzgórza biegły dwie drogi, z których jedna była łatwiejsza do pokonania i co najważniejsze nie uczęszczana przez jego adwersarzy. Przyjąć można że lądowanie u podnóża wzgórza musiało odbyć się bez zakłóceń, zaś Normanowie nie zauważyli żadnych podejrzanych ruchów za swymi plecami. Cesarz liczył się z możliwością napotkania przez oddział Paleologa jakiegoś normańskiego patrolu, dlatego na szczyt wzgórza rozkazał wprowadzić jedynie czujkę, której przeciwnik łatwo dostrzec nie mógł. Zadaniem czujki była obserwacja Normanów, a także oczekiwanie na znak z obozu cesarskiego, na który cały oddział miał wyjść z ukrycia i znaleźć się na szczycie. Krótsza droga na szczyt wybrana wcześniej przez cesarza, ułatwiła szybkie dotarcie na miejsce akcji żołnierzy, co miało istotne znaczenie, gdyby doszło do wykrycia oddziału Paleologa i Normanowie ruszyliby do kontrataku. Będąc już na szczycie wzgórza oddział dostrzegł moment uderzenia wojsk cesarskich, po którym ze swe] strony zaatakował Normanów tworząc na ich tyłach drugi front.
De Brienne, gdy nastąpił jednoczesny atak sił głównych armii cesarskiej i oddziału dywersyjnego Paleologa, nie stracił ducha walki i chciał kontynuować bitwę, ale ulec musiał swoim podwładnym, którzy nie wytrzymali psychicznie i poddali miasto cesarzowi. Manewr zastosowany przez cesarza powiódł się zatem idealnie, gdyż miasto zostało zdobyte bez większych strat. Większa cześć normańskiej załogi miasta przeszła na służbę Aleksego..."

Fragment książki: M. Böhm "FLOTA I POLITYKA MORSKA ALEKSEGO I KOMNENA" s. 125-128

"...Po dwóch miesiącach odpoczynku, Norman wyruszył na czele swojej floty w kierunku Kerkyry pełniącej teraz rolę kwatery głównej sił morskich strony bizantyńskiej. Z całą pewnością zaskoczył swoich przeciwników. Na widok jego floty Wenecjanie utworzyli pływający port (pelagolimen), wiążąc liną wszystkie swoje statki i wraz z Bizantyńczykami oczekiwali na jego atak. Wiemy jak wyglądał układ sił przed bitwą. Robert podzielił swoje okręty pomiędzy siebie i swoich trzech synów, Rogera, Gwidona i Boemunda. Każdy miał pod dowództwem pięć trirem. Oprócz tych jednostek Normanowie mieli na swoim wyposażeniu wiele pomniejszych okrętów. Przeciwko nim Wenecjanie wystawili dziewięć trirem, które wspierała nieznana liczba bizantyńskich chelandii (chelindros).
Bitwę rozpoczęli Normanowie, gwałtownym atakiem. Mając wsparcie bizantyńskich chelandii, Wenecjanie ostrzeliwali okręty Roberta ze swojego pływającego portu strzałami i pociskami niszczącymi pokłady i kadłuby. Najbardziej wenecki ostrzał odczuła eskadra dowodzona przez Rogera, który sam został ranny. Wenecjanom dość szybko skończyły się pociski, dlatego ich okręty stały się bardzo lekkie i niestabilne. Widząc nieskuteczność swoich ataków na Wenecjan, Robert rozkazał oddzielić Rogerowi przy pomocy podległych mu sił bizantyńskie chelandie od całości sił sojuszników. Brawurowy atak flotylli Rogera zmusił Bizantyńczyków do ucieczki. Pozbawieni wsparcia Bizantyńczyków Wenecjanie teraz stali się łatwym łupem dla Normanów, siedem okrętów zatopiono, zaś dwa pozostałe nie były w stanie uciec poza zasięg Normanów, tak ciężko były uszkodzone. Normanowie zdobyli także w pościgu siedem uciekających okrętów Bizantyńczyków. Robert był zadowolony ze zwycięstwa, a w jego ręce dostało się ponad dwa i pół tysiąca jeńców. Chcąc przeciągnąć Wenecjan na swoją stronę Robert pozostawił ich przy życiu, zaś większość Greków okaleczył lub też zabił w okrutny sposób. Jest również możliwe, że Norman planował wysłać poselstwo do Wenecji, w sprawie jeńców i ewentualnego sojuszu przeciwko Aleksemu I. Wenecjanie pozostali jednak wierni cesarzowi i odrzucili wszystkie propozycje Normana..."

Fragment książki: M. Böhm "FLOTA I POLITYKA MORSKA ALEKSEGO I KOMNENA" s. 132-133